Wetenschappelijke noten zijn – als het goed is – iets anders dan alleen een willekeurige reeks verwijzingen naar verwante feiten.

Slechte en overbodige informatie vormen even zeer struikelblokken in de wetenschap als een tekort aan informatie.

Een wetenschappelijke opleiding moet tot hoofddoel hebben om de studenten te focussen op wat werkelijk belangrijk is in hun onderwerp en om ze de weg te leren in een doolhof van in hoofdzaak triviale publicaties. Iemand die zonder gids een wetenschappelijk terrein betreedt dat niet het zijne is, heeft het tegenwoordig moeilijk.

Neem het notenapparaat, waarvan aanwezigheid en omvang een vereiste is bij iedere dissertatie. Wie de moeite neemt de noten na te lopen kan meestal constateren dat die in drie lagen tot stand komen. Een laag, waarvan de sporen zorgvuldig zijn uitgewist, bestaat uit de meest gangbare handboeken, die bij de opleiding van de betrokkene worden gebruikt. De tweede laag bestaat uit de werken die in de handboeken geciteerd worden. De citaten worden overgenomen en meestal ook wel gelezen. De derde laag bestaat uit citaten uit de tweede laag. Die worden wel overgenomen maar niet gelezen. Als je ze opzoekt blijkt nogal eens dat ze niet de inhoud bevatten die de promovendus vermoedde en dat ze zijn gedachtegang soms eerder weerleggen dan die te ondersteunen. Wat een promotor precies doet bij dit soort dissertaties is niet altijd duidelijk.

Een dissertatie en ieder ander wetenschappelijk geschrift zou geschreven moeten worden omdat de schrijver iets gevonden heeft waar hij zelf genoegen  in schept en waarvan hij kan vermoeden dat het anderen zal interesseren. Noten bij een dergelijk geschrift zouden beperkt kunnen zijn van omvang en ze horen verwijzingen te bevatten naar boeken en tijdschriften die de promovendus daadwerkelijk gelezen heeft. Bij voorkeur geschriften waaraan hij delen van zijn gedachtegang heeft ontleend of die er juist niet mee in overeenstemming zijn te brengen. In dat laatste geval zou hij er in zijn noten gemotiveerd afstand van moeten nemen.

Het lezen van zulke noten werkt verhelderend, ze hebben een functie in het betoog. De noten van de verplichte dissertaties hebben meestal geen enkele andere functie dan te voldoen aan de eisen van het promotiereglement. Ze zijn op hun best een overblijfsel uit de middeleeuwen toen een wetenschappelijke bewering haar juistheid niet ontleende aan de gegeven argumentatie maar aan de autoriteit van de geleerden waarop een beroep werd gedaan.

---

Dit artikeltje over wetenschappelijke noten verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp