Wetenschap is een moderne vorm van filosofie, waarin als bewijs alleen aanvaard wordt een strikt logische redenering, gebouwd op de uitslag van een experiment dat zich leent tot herhaling en dat plaats vindt onder gecontroleerde omstandigheden.

Verder onderscheidt wetenschap zich van andere vormen van kennis in de vorm van haar vraagstellingen en in de methodiek van de beantwoording. De filosoof stelt de vragen aan zich zelf en beantwoordt die ook zelf. De wetenschapper stelt vragen aan de kosmos. Hij neemt alleen genoegen met een duidelijk antwoord van de wereld zelf. Die vorm van vraagstelling legt beperkingen op, maar zij geeft betrouwbare antwoorden.

De communis opinio, te weten datgene wat de samenleving ergens van vindt, levert veel minder betrouwbare antwoorden op dan de wetenschap. Maar net als de filosofie geeft de communis opinio antwoorden op vragen die de wetenschap niet stellen kan. Communis opinio en filosofie houden zich, behalve met de ‘Dingen an sich’ ook bezig met wat wenselijk is en betamelijk. Met zaken als godsdienst, ethiek en esthetiek.

De filosofie en de communis opinio zijn in die zin verwant maar ze vallen zeker niet samen. De communis opinio is het totaal van kennis en opvattingen die gelden binnen een groep. Dat is dus rationeel en irrationeel door elkaar heen. Filosofen en wetenschappers kunnen er hun bijdrage aan leveren, maar voor het merendeel wordt de communis opinio door overlevering en door toeval bepaald. Zij zou kunnen worden gedefinieerd als datgene dat de menselijke gemeenschap er aan gedachten op na houdt over zich zelf en de wereld. Het wereldbeeld dus van de samenleving. Filosofie is rationeel en logisch, of hoort dat in elk geval te zijn.

De kennis die onderdeel van de communis opinio is wordt getoetst op bruikbaarheid. Niet in de zin van technische bruikbaarheid, maar bruikbaar in zoverre het de samenleving helpt beter te functioneren. Iets word algemeen geloofd, niet omdat het noodzakelijk waar is, maar in de eerste plaats omdat we over belangrijke zaken hetzelfde moeten denken wil de samenleving functioneren. Vaak maakt het niet uit of het a is of min a, als we een van beide maar allemaal, of in elk geval in grote meerderheid voor waar houden.

Als U wilt weten waar de grote godsdienstoorlogen uit de zestiende en zeventiende eeuw vandaan kwamen, is het dat. Godsdienst was belangrijk en al was zowel het protestantisme als het katholicisme niet bewijsbaar waar of zelfs maar waarschijnlijk, het was belangrijk dat een samenleving er een van de twee en niet allebei op na hield. Nu Europa in zijn geheel humanistisch is geworden is het verschil tussen de oude religies in dit opzicht irrelevant geworden.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp