Commentatoren als Syp Wynia en René Cuperus respecteer ik om hun weinig hysterische analyses van berichtgeving. Dat de eerste een geheid liberaal en de tweede een even geheid socialist is doet daarbij weinig ter zake. Ze geven hun mening en zijn wars van al te revolutionaire taal, omdat in hun beleving de wereld daarmee niet verder komt.

Instinctief ben ik geneigd het daarmee eens te zijn. Kopen we iets voor al te revolutionaire bewegingen, als je er zeker van kunt zijn dat de slinger op een bepaald moment weer terug zal veren van wat op dat moment van omwenteling een goede zaak leek? Vrijwel nooit. Dus in dat verband begrijp ik hun beider standpunt om bij het GeenPeil-referendum over het Associatieverdrag met Oekraïne met tegenzin Ja te stemmen. Cuperus deed dat vanmorgen in De Volkskrant vrij uitgebreid. Syp Wynia deed dat in Elsevier al eerder, en ook nog onlangs tijdens een debatavond in De Rode Hoed.

Dat beide heren zich bekend hebben tot de lijn “Die zielige Oekraïners moeten toch geholpen worden” verbaast me echter enorm. Of het een veilige drogreden of hysterie is vind ik zonder hen hierover gesproken te hebben lastig te beoordelen, maar verbazingwekkend blijft het. Cuperus begon vanmorgen in ieder geval met een klassiek voorbeeld van emotionele chantage:

(..) het wordt erger als je weet dat het jonge Maidan-activisten waren die me naar het Oekraïnedebat in Nederland vroegen. Dus demonstranten van de bloedige Euromaidan-revolutie van 2014 die er zo’n beetje hun leven voor hebben gegeven om bij Europa en het Westen te horen, en niet bij de autocratische- en corrupte post-sovjetwereld.

Een volstrekt non-argument, dat ook nog verdacht is omdat het suggereert dat hij de beweegredenen kent van degenen die op het Maidan stierven. Door een sluipschutter worden vermoord tijdens revolutionaire rellen is iets geheel anders dan – onsmakelijk voorbeeld – een zelfmoordterrorist die zichzelf uit geloofsijver opblaast. En dat zijn toch evenmin mensen die we om die daad ter wille zouden moeten zijn? Omdat ze hun leven gaven teneinde de islamitische hemel te bereiken? Dit is (vaak) een bewuster keuze dan sterven bij rellen – dat is een kans van 100% vergelijken met een kans van 0,2%. Niet helemaal hetzelfde.

Het argument dat het Oekraïne-referendum er nooit had moeten komen is acceptabel, maar niet in de huidige context. De belangrijkste reden dat dit referendum nu gehouden gaat worden is de diepe afkeer van de Nederlandse bevolking tegen de manier waarop zaken tegen haar wil worden doorgedrukt. Dat het op gespannen voet staat met de parlementaire democratie zoals die bedoeld is, dat is waar. Maar aangezien diezelfde parlementaire democratie de afgelopen tien jaar herhaaldelijk heeft laten merken niet langer te functioneren als democratisch gelegitimeerde manier van de uiting van de volkswil, lijkt het me niet alleen een volstrekt legitiem middel, maar ook een noodzakelijk alternatief. Vanwege de veenbrand die bijna de oppervlakte heeft bereikt.

Het derde grote argument dat ik vanmorgen bij Cuperus zag, is dat van het kleine land dat een spaak in het wiel van heel Europa en andere grote dingen zou kunnen steken. Dat zou inderdaad het feit kunnen worden, maar dat die mogelijkheid bestaat zou meer reden tot zorg moeten zijn dan dat het werkelijk gebeurt. De hele EU zou door haar hoeven kunnen zakken! Zelf erkent Cuperus ook, dat er veel mis is met de EU. En dat dat zou moeten veranderen. Maar wie ook maar enigszins op de hoogte is van de manier waarop het in Brussel werkt – en zowel Cuperus als Wynia zijn dat – zou dienen te beseffen dat een daadwerkelijke koersverandering van de EU alleen kan worden bereikt door zodanig een spaak in het wiel te steken, dat dat niet kan worden genegeerd.

Het feit alleen al dat we een punt hebben bereikt waar het evenwicht zó wankel is, dat een klein stootje het hele bouwwerk kan doen instorten, is een signaal dat dat bouwwerk ondeugdelijk is. Zowel in democratische zin – dit referendum is wel degelijk onze laatste kans op invloed – als in institutionele en politieke zin. Dat het GeenPeil-referendum een cruciaal kruispunt kan betekenen is een onverwacht gelukkige omstandigheid. Het is nu flauw op te merken dat veel Europeanen op 6 april in onze schoenen zouden willen staan, maar ik vrees dat dat precies is hoe de zaak ligt.

Dat de EU als gevolg daarvan ten onder zou kunnen gaan is een kleine prijs vergeleken met de alternatieven. Soms moet je iets nu eenmaal compleet afbreken in plaats van oneindig te proberen iets te hervormen dat niet hervormd wil worden. De keuzes vanuit Brussel laten geen ruimte voor misverstanden. Het antwoord daarop zou dat ook niet mogen doen. Nu halfbakken argumenten aandragen is een vorm van koudwatervrees die ik wel begrijp, maar waarvoor ik op de keper genomen weinig respect heb. Wie geen duidelijke keus kan maken over de voorliggende vraag op 6 april, zou zich juist moeten realiseren dat dit referendum wel degelijk ook gaat over de welke toekomst we willen voor de EU.

Heel vervelend dat die vraag ons niet rechtstreeks kon worden gesteld omdat men ons sinds 2005 niet meer vertrouwt.