Vrijheid is in de eerste plaats vrijheid van geweld. Niet alleen geweld van de overheid, maar ook door dat van andere burgers.

De overheid en de organisaties van andere burgers hebben zich aan de wet te houden en mijn vrijheid te respecteren. Wanneer ik als vrouw zonder hoofddoek wil lopen hoort er geen imam te zijn die me tegen kan houden en omgekeerd als ik zo’n hoofddoek om wil doen om daarmee aan te geven dat ik me niet schaam voor mijn afkomst, dan hoort Geert Wilders me dat niet te verbieden. Dat kan alleen de wet.

Als Moestafa Kemal Ataturk in Turkije alle publieke uitingen van een onderdrukkende godsdienst verbiedt om daarmee ruimte te scheppen voor moderniteit in zijn land en een eigen toekomst te kiezen voor zijn volk, dan is dat vrijheid. Maar als Erdohan meent dat zijn godsdienst haar plek in het openbare leven van Turkije hoort te krijgen en hij daarom het dragen van hoofddoekjes weer toe wil staan, dan doet hij dat ook in naam van de vrijheid, al kun je in het algemeen niet zeggen dat Erdogan de vrijheid bevordert..

Ian Buruma in zijn essay ‘Grenzen aan de Vrijheid: van De Sade tot Wilders’ laat zien dat hij het wat het begrip vrijheid betreft met Kossmann eens is. Buruma is een knappe journalist, die uitstekend Nederlands schrijft en spreekt. Het Nederlandse ethos dat dateert uit de zestiger jaren en dat we delen met de Democraten uit de grote stedelijke gebieden van de VS is ook het zijne. Hij betreurt de verandering van de Zeitgeist die hier in Nederland heeft plaats gevonden en het verlies aan gezag waarmee de generatie van de zestiger jaren de laatste twee decennia geconfronteerd wordt.

Hij meent dat het ethos dat nu onder kritiek staat ten onrechte bestreden wordt uit naam van de verlichting. Hij en de kopstukken van onze progressieve partijen en de media hebben meer recht op het geestelijk eigendom van de verlichting dan Pim Fortuijn en Geert Wilders. Eigenlijk zijn degenen die zich onverdraagzaam tonen tegenover de islam minder Nederlands dan hun tolerantere landgenoten.

Maar ik geloof dat Buruma zich vergist door Wilders met de cultuurpessimisten van een eeuw eerder te vergelijken. Met de westerse samenleving gaat het goed. China, Rusland en India verwesteren in snel tempo en ook in Zuid Amerika zijn verschijnselen als de dictator van Venezuela oprispingen uit een ondemocratisch verleden. Van een Untergang des Abendlandes is geen sprake en wie dat beweert kan ik niet helemaal serieus nemen.

Dat is ook niet waar het Wilders en zijn volgelingen om gaat. Waar men zich bij de aanhang van Wilders terecht zorgen over maakt is over het tekort schieten van de overheid bij de aanpak van de problemen waar de gewone mensen in Nederland mee te maken hebben, een tekort dat in hoofdzaak voortkomt uit een gebrek aan effectieve organisatie, die aan deze tijd is aangepast.

Over de verschillen tussen invloeden op onze samenleving van de verlichting en de joods-christelijke traditie vallen meer en andere dingen te melden dan Buruma doet.
De term joods christelijke beschaving is uit de VS komen overwaaien en heeft te maken met de godsdiensten die daar als ‘nationaal’ worden ervaren en waarvan de normen en waarden als eigen worden beschouwd. Bij ons heeft sinds de zestiger jaren de humanistische visie op de samenleving sterk de overhand gekregen. Zelfs de christenen zijn hier humanistisch, veel meer dan in de VS. Daar bestaan de twee ethische stelsels, die van de verlichting en de joods christelijke, naast elkaar. Dat naast elkaar bestaan kan, omdat ze tamelijk nauw verwant zijn, maar op de punten waar ze verschillen verdelen ze de laatste decennia de bevolking van Amerika dan ook tot op het bot.

Zelf ben ik geen gelovige in de zin van kerkganger en eigenlijk ook niet zo joods-christelijk van opvattingen als de meesten, maar mijn voorkeur gaat eerder uit naar Jezus van Nazareth dan naar de meesters van de verlichting, als ik een leraar zoek voor mijn ethiek.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp