In de Eerste Kamer vinden te veel stemmingen plaats die partijpolitiek gekleurd zijn. Bezwaar maken daartegen is vechten tegen de bierkaai. Toch moeten betrokken burgers en opiniemakers dat blijven doen, betoogt Dick Kraaij. Want waartoe de Senaat op aarde is, dat is klip en klaar.

In deze week van Hemelvaartsdag ontstond ophef over een voorstel van de nieuwe virtuele oppositieleider Caroline van der Plas (BBB). Als het aan haar lag, werden minstens twee stemmingen in de Eerste Kamer, die over de WPG (“Pandemiewet”) en WTP (Pensioenwet) over het afzwaaien van de oude senaat heen getild. Over het stemmen door de huidige Eerste Kamer zei ze:

Staatsrechtelijk kan het, maar het is ongepast.

Reacties liepen sterk uiteen. Wat BBB vindt zou een gelegenheidsargument zijn, want over vier jaar zal deze club, wanneer zij deel uitmaakt van een nieuw kabinet, precies hetzelfde doen: politiek en maatschappelijk zwaar omstreden besluiten er nog even doorheen jassen. Iedereen doet het; afzwaaiende presidenten in Amerika niet in de laatste plaats…

En ook: nee, juist het voorstel van Van der Plas en haar toekomstige collega in de Eerste Kamer Ilona Lagas is ongepast, want de laatste heeft nooit deelgenomen aan de beraadslagingen over deze zaken. Ook hoogleraar Bert van den Braak aan de Universiteit van Maastricht en fellow van het Montesquieu Instituut ging over het BBB-idee tekeer.

Anderen vallen de Boer Burger Beweging bij, aangezien zij het Kabinet Rutte4 – inderdaad – verdenken van het doordrukken van besluiten waar de burger niet beter van wordt. Niet zonder reden wordt daarbij verwezen naar de reputatie van premier Mark Rutte en het stempel dat D66 op het regeringsbeleid zou drukken. Ten slotte wijst BBB erop dat volgens de normale vergaderagenda van de Eerste Kamer de WTP (Wet Toekomst Pensioen) door de nieuwe senaat zou worden behandeld. Vanwege de kennelijke haast van het partijkartel vergadert de Eerste Kamer dezer dagen extra, dat wil zeggen niet alleen op dinsdag.

Waarom extra vergaderen? Dat is waar het pijn gaat doen: omdat men niet de indruk wil wekken dat over deze onderwerpen door de beslissers niet goed is nagedacht, en dat daarom gedachteloos politiek gemotiveerd zal worden gestemd! Ahum.

De vraag is of dit gekrakeel de kern raakt. Verwijten over politiek opportunisme gaan over en weer, en voor- en tegenstanders van de huidige koers van de regering proberen zoveel mogelijk hun gelijk te halen. En politiek voordeel. Uitgangspunt is de Eerste Kamer als politieke factor van betekenis. Die positie van de Senaat is een feit. Net als het historische gegeven dat in dit deel van de Staten-Generaal vanouds een elitair clubje beslist over de gang van zaken in Nederland. Volgens Arjen Lubach, die dit punt aanhaalde in zijn Avondshow van 8 maart, moeten we de Eerste Kamer afschaffen.

Steeds meer Eerste Kamerleden gebruiken hun macht om wetten tegen te houden, vanuit hun politieke overtuiging. Maar daar is de Senaat niet voor bedoeld!

En de eervorige partijleider van D66 had ook zo zijn redenen om tegen de Eerste Kamer te zijn.

Eerste Kamer afschaffen: een goed idee? ‘Op deze manier vertraagt het en heeft het geen enkele toegevoegde waarde om in alle rust naar de haalbaarheid en uitvoerbaarheid van wetten te kijken’, zegt Alexander Pechtold in @denieuwsbv.

VoL’s politiek analist Hannibal ten slotte, schreef op 17 maart (de vrijdag na de #PS2023-uitslagendag daarvoor):

De 32 zetels die het kabinet had in de Eerste Kamer worden er nu 23. Een ongehoorde reductie, die in de tijden van Schmelzer, Den Uyl en Lubbers tot een directe kabinetscrisis had geleid. Rutte moet er echter door zijn CDA-ministers aan herinnerd worden dat dit geen grapje was.

Over de werkelijke bevoegdheden en hoofdtaak van de Eerste Kamer lezen we intussen weinig. De theorie is verbluffend helder en staat gewoon op Wikipedia.

De leden van de Eerste Kamer komen (…) bijeen om de wetsontwerpen die al door de Tweede Kamer zijn aangenomen, nog eens te bespreken en erover te stemmen. Ze letten daarbij vooral op de technische kanten van het voorstel: de deugdelijkheid van de wet en de samenhang met andere wetten.

Over de geschiedenis van de Senaat, waarvan Lubach een nummer maakte:

De Koning benoemde de leden van de Eerste Kamer voor het leven, de reden dat de Eerste Kamer gezien werd als het ‘bolwerk van de Kroon’. In de Zuidelijke Nederlanden werd nog harder over de Eerste Kamer geoordeeld. Daar werd het de ménagerie du roi (dierentuin van de koning) genoemd.

Tegenwoordig wordt de Eerste Kamer gekozen door de leden van de Provinciale Staten en, vanaf 2019, tevens door de leden van de kiescolleges voor de Eerste Kamer. De PS2023 die we op 15 maart hebben gehad, waren derhalve – net als in alle voorgaande jaren in onze tijd – getrapte verkiezingen.

Ook de reden waarom een (nieuw te vormen) kabinet streeft naar een ‘werkbare meerderheid’ in de Staten-Generaal is niets nieuws: een Senaat die in meerderheid bestaat uit leden van partijen die niet in de regering zitten, zal eerder geneigd zijn om wetsvoorstellen weg te stemmen. Wat dan ook geregeld gebeurt.

Interessanter wordt het als we kijken naar voorbeelden van stemmingen in de Eerste Kamer die een kabinet ooit verloor door toedoen van senaatsfracties van een eigen regeringspartij, of individuele leden van zulke fracties. Een van de beroemdste gebeurtenissen in dit verband was de Nacht van Wiegel. Nog interessanter wordt het als we kijken naar waar het toen over ging. D66, kleinste regeringspartij in Paars2, was toen nog hartstochtelijk voorstander van het correctief referendum, de VVD in Paars en uiteindelijk alleen Hans Wiegel, bleef tegen. D66 is naar haar beginselen dé partij van meer invloed van de burger op het overheidsbeleid, met gereedschappen als de gekozen burgemeester en volksraadplegingen (referenda).

Tegenwoordig ligt dat – al of niet alleen in de praktijk – geheel anders. Een gekozen burgemeester willen en referenda die de boven ons gestelden kunnen terugfluiten, staan tegenwoordig te boek als “populistisch” (of erger: “extreemrechts”), “eurofoob” en “anti-globalistisch”. Begrijpt u wel? Juist, ja.

Belangenverstrengeling en netwerkcorruptie
Terug naar het functioneren van de Eerste Kamer. Alexander Pechtold had gelijk, althans volgens bovenstaande tweet uit De Nieuws BV. Zijn timing was minder fraai, want opportunistisch pro-D66. Eerder pleitte juist de PVV voor het opdoeken van de Senaat – wellicht mede omdat die partij het in de getrapte het zelden goed doet.

Maar waarom zou welk kabinet dan ook beducht moeten zijn voor de Eerste Kamer wanneer regering en Tweede Kamer haar werk goed doen? In theorie helemaal niet. Immers, een wet deugt of hij deugt niet — op zichzelf niet en/of grondwettelijk niet en/of in z’n samenhang met andere wetten. De discussie is dan ook niet: Senaat, hou’en of weggeven? In plaats daarvan zouden politiek commentaren en geleerden moeten blijven beuken op het Binnenhof op precies die drie muren van de Eerste Kamer die neergehaald zouden moeten worden (de rest mag blijven staan):

1. partijpolitieke oordelen (iets dat alle fracties zich moeten aantrekken, dus ook de BBB)
2. doorgeslagen lobbyïsme en te veel beïnvloeding van buitenaf
3. belangenverstrengeling en netwerkcorruptie

Ad 1) Om ‘m even heel scherp te leggen: dit betekent dat de BBB-senaatsfractie een wetsvoorstel waarvoor de Tweede-Kamerfractie onder leiding van Caroline van der Plas voor geknokt heeft op z’n merites moet bekijken en kunnen afbranden. Mutatis mutandis EK-D66 versus TK-team Paternotte uiteraard.

Ad 3) Waarom, bijvoorbeeld, en in vredesnaam, is rector-magnificus van de Erasmus Universiteit tevens EK-lid namens D66? Of geldt in dit geval juist het omgekeerde: waarom laat men toe dat de beroemde Erasmus besmet raakt door een omstreden Dram66-koers? Waarom horen we Pechtold hier niet over? Waarom is Paul “Pot” Rosenmöller senator voor GroenLinks én bestuurder van het ABP? Hoe valt zoiets te rijmen met het principe van een ‘hogerhuis’ als Chambre de Réflection? Met welke distantie kijkt zo’n activistische GL-senator naar de materie?

Dit zijn geen incidenten. Terwijl “incidenten” alleen al een groot probleem zijn. In de regel worden niet de belangen van de burger gediend (integendeel) en ze gebeuren omdat er geen regels zijn, stelt Pieter Omtzigt vast.

Ook wijst hij op heersende netwerkcorruptie, met als voorbeeld nevenfuncties van verschillende Eerste Kamerleden. ‘Als ik dit in het buitenland vertel, slaan ze steil achterover.’

Zolang het aanpakken hiervan, structureel of zelfs maar on a per case basis, maar blijft mislukken, of te weinig van de grond komt, zou een aloude wijsheid moeten gelden: gooi niet je oude schoenen weg voor je nieuwe hebt. Dan moeten we het nog maar even met die vermaledijde senaat blijven doen, en zeker niet op afschaffen aandringen omdat Pechtold en Lubach zoiets roepen.

Precies om die reden moeten we het eens zijn met politieke én deskundige tegenstanders van de actie van het kabinet om die WPG en WTP door de Senaat heen te jagen. “Doe het niet!”, zeggen Caroline van der Plas en experts buiten de politiek met haar over de Pensioenwet, die mede dankzij de Linkse Gifwolk de Tweede Kamer heeft kunnen passeren. We zouden de huidige én nieuwe leden van de Eerste Kamer moeten kunnen vertrouwen. De pijnlijke realiteit is dat veel senatoren, misschien wel de meeste, niet erkennen waartoe zij op aarde zijn.

---

Meer over pensioenen en wetgeving vindt u hier. Meer over dwangwetten onder Rutte leest u hier en de overheidsgekkigheid in en na Corona-tijd wordt hier besproken.