Vrijheid bestaat niet.

Het spijt me u dat zo plompverloren voor de voeten te moeten gooien, maar het is iets dat u onder ogen moet zien. Het begrip heeft een rechtmatige plaats in een illuster rijtje: Rechtvaardigheid, De Waarheid en Vrijheid impliceren allen, dat er één en ook maar één unieke staat is van elk, die de ultieme en opperste staat vertegenwoordigt. Helaas is dat niet waar.

Van zowel Rechtvaardigheid als De Waarheid heeft u dat wellicht al eens eerder onder ogen gezien. Maar van Vrijheid? Velen spreken er over, het is een ideaalbeeld voor vrijwel iedereen die zich bezig houdt met politiek. En we hebben bovendien de neiging er ons op te beroepen, als we in het nauw komen. Dus is het bijzonder jammer dat het echt niet bestaat, en niet meer is dan een filosofisch begrip.

Het probleem met Vrijheid is, dat het een begrip is dat afhankelijk is van de context. Dat is problematischer dan het klinkt, omdat de logische eerste reactie is, dat je losmaken van een bepaalde context bevrijdend zou moeten werken. Echter, bevrijding van de ene context kan alleen door je te verbinden aan een volgende context. Volkomen vrijheid in de zin van ongebondenheid aan restrictieve omstandigheden kan daardoor eigenlijk niet bestaan, en moet worden gedefinieerd als een filosofische onmogelijkheid.

Maatschappelijk is de definitie van toegestane Vrijheid over het algemeen, dat u elke vrijheid heeft, tot u die van een ander in de weg zit. Dat is min of meer de basis van het liberalisme, en van onze vrije en open maatschappij. Niet zelden is het gevolg, dat uw vrijheid en die van uw buren elkaar in de weg komen te zitten. Botsingen zijn, juist door het persoonlijke karakter die Vrijheid in essentie heeft, onvermijdelijk.

Waar we het meestal over hebben als we spreken over Vrijheid, is een gevoel van Vrijheid. Hier wordt het interessant. Want het is zeker mogelijk je volkomen vrij te voelen. Wat hiervoor benodigd is, is het speelveld te verkleinen. Als we dat vertalen naar een maatschappelijke situatie ontstaat volkomen Vrijheid, als u een situatie bereikt waar de grenzen die u zichzelf vrijwillig oplegt, nooit worden overschreden door de buitenwereld.

Uit de aard der zaak is het onvermijdelijk dat de buitenwereld van tijd tot tijd inbreekt in uw universum, en wanneer dat te vaak gebeurt, ontstaat een gevoel van onvrijheid. Indien voldoende geprovoceerd, is de volgende reactie er een van al dan niet lijdelijk verzet tegen die buitenwereld, die u in uw Vrijheid belemmert.

Dat dit ambivalente situaties oplevert is ondubbelzinnig onvermijdelijk. De mooiste manier van een samenvatting die ik ken om het dilemma duidelijk te maken, stamt uit de vroegste periode van het Christendom. Tekst van een veel voorkomende votieftablet:
Ik ben een slaaf van Christos, en daardoor ben ik volkomen vrij

Hoe moeten we dit begrijpen? Binnen een vrij streng begrensd universum, kon de bekeerling zich overgeven aan zijn geloof, en kan niets hem weerhouden zijn geloof te praktiseren zoals hem dat het best voor komt. Door afstand te nemen van alle maatschappelijke regels die in tegenspraak waren met zijn overtuiging, werd de volkomen Vrijheid verworven. Alles daarbuiten negeerde hij of zij als niet-relevant, iets dat in de eerste evangelische fase werd opgevangen door de kerkelijke organisatie, en in het uiterste geval tot gerechtelijke stappen van de overheid leidde. De leeuwen aten daar inderdaad goed van, maar dat was niet meer dan een exces.

Welbeschouwd zijn ook culturen te vertalen als besloten gemeenschappen die een set gedeelde waarden huldigen. Daarom is de multiculturele samenleving als concept, een aanval op de cultuur van mensen die zich prettig voelen in hun eigen cultuur, en daaraan weinig of geen concessies wensen te doen. De ironie van de situatie van de multiculturele samenleving is, dat men die niet-bereidheid tot concessies doen in essentie wel accepteert van groepen immigranten die voldoende groot zijn om in hun nieuwe woonomgeving hun oorspronkelijke cultuur met succes in stand te (willen) houden, maar niet van de oorspronkelijke bevolking die pogingen in dezelfde richting onderneemt.

Uw Vrijheid wordt begrensd door die van anderen. Het impliciete maatschappelijke uitgangspunt daarvan is en blijft, dat de kernwaarden van de deelnemers aan een maatschappij voldoende dicht bij elkaar liggen, om tezamen een werkbare gemeenschap te vormen. Als dat niet zo blijkt te zijn, ontstaat er geen probleem, maar dan is er een probleem.

Wie zijn waarden niet wenst aan te passen aan die van anderen, zal moeten proberen de rechten van anderen in te perken, voor zo ver die fundamenteel strijdig zijn met de eigen normen. Ware Vrijheid is het recht je eigen grenzen en beperkingen vast te leggen. In het geval van extremistische moslims komt dat niet zelden neer op een afwijzen van democratie en open maatschappelijke systemen. Dat is consequent met de leer van de islam, en beslist verdedigbaar. Maar het is onverenigbaar met een maatschappij, zoals we die wensen in het Westen.