De aanslag in Orlando heeft indruk gemaakt. We horen het overal, we zien bijeenkomsten, rouwverklaringen, van alles. Maar wat is de volgende stap? Veel mensen weten hoe te reageren, maar nauwelijks wat is gebeurd.

Natuurlijk weet iedereen wel wat is gebeurd, maar waaraan het ontbreekt is voldoende voorstellingsvermogen om de omvang van deze gebeurtenis te beseffen. Dat is in zekere zin een gebrek aan fantasie, al kun je het met evenveel recht beschouwen als een vorm van zelfbescherming. Wie alles weet is gepatenteerd gestoord – of zal dat heel snel worden. Er is veel dat een mens niet weten wil, en dat is heel begrijpelijk. Zelfbehoud vindt niet zelden een stevige basis in afzijdigheid. Het persoonlijke zelfbehoud moet ik dan benadrukken, maar dat past naadloos bij ons zelfopgelegde individualisme. Als de westerse maatschappij even collectief was georganiseerd als veel andere, hadden we in september 2001 in Europa minimaal 50.000 moslims vermoord, en geprobeerd de rest te verschepen naar het Midden Oosten.

Alle bangmakerij daarover is overigens volkomen uit de lucht gegrepen. Niet alleen omdat het er teveel geworden zijn om dat logistiek nog in orde te krijgen, maar veeleer omdat we in West-Europa zo niet in elkaar zitten. We zijn te individualistisch, en daardoor te sentimenteel.

Maar ook ontbreekt het ons aan voorstellingsvermogen. Daarin zijn wij niet alleen: het gros der mensheid vindt het continu heel erg lastig de werkelijkheid in perspectief te brengen. Dat valt ook niet mee, zelfs iemand die heel veel overzicht heeft is niet in staat het meeste van wat ons omringt op juiste waarde te schatten.

Doe zelf de test: zoek een groot aantal feiten bijeen, liefst met veel grote getallen, alsmede een aantal met kleinere getallen. Het aantal inwoners van Afrika, van Azië, hoe ver de maan van ons af staat, het aantal inwoners van uw dorp, wijk, stad, provincie, de prijzen van de wekelijkse boodschappen, de maandelijkse, jaarlijkse en ga zo maar door. Vragen te over om te verzinnen, internet helpt bij de antwoorden. Mix ze vervolgens door elkaar. Laat vervolgens een kennis of familielid beantwoorden hoe groot de omvang van elk is – bijvoorbeeld door er tien willekeurige voor te leggen. U zult er achter komen dat de meeste mensen een redelijk idee hebben van hun dagelijkse omgeving, sommigen ook van grotere dingen. Maar als vuistregel kunt u er van uit gaan dat naarmate feiten groter zijn dan uw dagelijkse werkelijkheid, de antwoorden verder zullen afwijken.

Het is in feite een eenvoudig gezelschapsspel – en een dat nooit heel populair al worden, behalve wellicht onder autisten. De reden dat u het best op de hoogte bent met de omvang van uw dagelijkse omgeving is dat u die het hardst nodig heeft voor uw dagelijks bestaan. U kent uw maandinkomen, en ongeveer wat U jaarlijks verdient. Maar bij de verhalen over de Nederlandse begroting slaat uw verstand op tilt: het zijn bedragen die onvoorstelbaar zijn, omdat U er ook nooit dagelijks mee te maken heeft. Het is veel, maar wat is veel? Een miljoen, een miljard? Hier ziet u ook een reden voor veel verontwaardiging over hoge beloningen van bestuurders: 8 keer meer dan uzelf (die som herkent u wel!), en niet zelden meer. Onvoorstelbaar eigenlijk! Want onbereikbaar.

Dit indachtig moet u beseffen dat de media ditzelfde probleem hebben bij het overbrengen van het belang van een gebeurtenis. Van oudsher was dit een probleem, dat uiteindelijk werd opgelost door het behapbaar te maken met de petite histoire – het jankverhaal van een der slachtoffers (wat een eeuwige fixatie van moderne media is geworden). Mettertijd is dit het verhaal geworden dat ons door het 8uur-journaal wordt gepresenteerd, en het grotere verband moet u in die context begrijpen. Dat leidt niet alleen tot begrip, maar ook tot verwarring. Want het jankverhaal van de enkeling is daardoor het drama van het grotere verband gaan verduisteren.

De 50 doden in Orlando kunnen we eigenlijk al niet begrijpen, maar we weten ongeveer hoeveel vijftig mensen zijn, en hoe dat er uitziet. En die dus allemaal dood. Het is wel het drama van 9/11. We weten dat er twee enorme gebouwen zijn ingestort omdat terroristen er met verkeersvliegtuig en tegen aan vlogen. Maar wie kan uit zijn hoofd de orde van grootte noemen van het aantal doden? En wie kan zich bij die hoeveelheid een voorstelling maken? Daarin schieten we gemeenlijk te kort.

Ons doorgeschoten sentimentalisme gecombineerd met een tekortschietend voorstellingsvermogen is het politieke wapen van de exploitanten van het moderne jankverhaal: linkse politici die zelf een te gebrekkig voorstellingsvermogen hebben om het grotere verband te zien. Maar die desondanks eisen dat de nood van alles en iedereen moet worden gelenigd. En wel direct. Dat de hele wereld hierheen komen wil en hoe groot die wereld is worden dan zaken van beperkt belang. Een technische kwestie die niet technisch kan worden opgelost. Daarom is het hebben van het juiste perspectief zo belangrijk. Het vermogen de omvang van een probleem in begrijpelijke cijfers te zien in plaats van als sociaal leed is daarbij onontbeerlijk.