Waarom verdwijnen de pinautomaten van banken uit het straatbeeld? Niet vanwege de smoesjes die u worden verteld in ieder geval. Het is een margekwestie.

Het praatje is goed, maar het smoesje deugt niet. Banken houden u desgevraagd voor, dat de onveiligheid van ramkraken en andere criminele onzaligheden hen dwingen de apparaten te verwijderen. Waar is het niet, maar in de Nederlandse context klinkt het logisch. De Audi-bende is de beste bondgenoot van bezuinigende banken. Als ze niet spontaan waren ontstaan hadden de banken hen zelf moeten bedenken. Er is aandacht voor het probleem, maar enthousiast kun je die aandacht niet noemen:

De gemeente Groningen liet donderdagochtend (15 maart 2018, Red) weten dat iedere inwoner van Stad binnen vijf kilometer van huis gebruik kan maken van een pinautomaat. Dit liet het gemeentebestuur weten in antwoord op vragen van de Stad en Ommeland Partij en de nieuwe Stadspartij.

5 Kilometer?? Dat is een expeditie van een dag met je rollator, heen en terug.

Natuurlijk is dat extreem geformuleerd, maar het zet de zaak in perspectief. Er zijn vrijwel geen steden in Nederland waar niet in het centrum een punt te vinden is dat 5 kilometer of minder is verwijderd van de stadsgrenzen. Dit betekent dus niet anders dan dat je voortaan nog maar één pinautomaat per gemeente over zult houden. En op het platteland hoef je al helemaal nergens op te rekenen.

In de afgelopen vijf jaar zijn er honderden pinautomaten verdwenen uit Nederland. Rabobank had in 2012 bijvoorbeeld 2.886 pinautomaten, maar in 2017 waren dat er nog maar 1.967. Ook bij de nummer twee onder de pinautomaten, ING, verdween 29 procent. Bij ABN AMRO is dat 16 procent. De kleinere SNS Bank stopte zelfs met 34 procent van haar automaten.

Duidelijk. Want zijn plofkraken de reden? Nee, plofkraken zijn de reden die banken graag opgeven. Maar het is een brute margekwestie. En dat werkt zo:

Aandeelhouders verwachten van de bedrijven waarin ze investeren winstgroei. Dat maakt hun aandelen meer waard. Die dwang tot verdere winstgroei heeft gevolgen, want er zijn maar drie mogelijkheden die winstgroei te realiseren;

• Het aanboren van nieuwe markten middels nieuwe producten,
• uitbreiding van de klantenkring voor bestaande producten,
• het maximaliseren van het rendement op bestaande producten.

In het geval van banken betekent dat laatste het wegbezuinigen van kostenposten die voor een bank niet essentieel zijn. En de uitgifte van geld is voor banken niet van belang. De meeste rekeninghouders zijn voor een bank feitelijk niet van belang, behalve als methode om klanten te verkrijgen voor echt vette verdienmodellen – zoals hypotheken en persoonlijke leningen. Ook de meeste bankkantoren zijn traditioneel voor een bank niet van belang. Ieder klantcontact is een kostenpost, waar maar weinig rendement tegenover staat.

Tijdens mijn managementopleiding werd ons deze casus voorgelegd:

Een groep studenten logistiek zag in een bankkantoor dat de zaak hopeloos inefficiënt was georganiseerd, en ontwierp voor de directeur van het filiaal een flowchart hoe het allemaal veel beter kon. Gratis. Ze werden vriendelijk ontvangen en enthousiast bedankt. Maar er gebeurde niets mee.

Vraag: waarom gebeurde er niets mee?

Veel van de toenmalige managementstudenten namen het plan onder de loep, maar dat was de misleiding. Want het antwoord was: daar werd geen geld mee verdiend of kosten bespaard.

Ook dertig jaar geleden al werd het geld bij een bank verdiend in transacties achter de schermen. Een efficiënter gebruik van de openbare ruimte zou hoogstens leiden tot meer klanten die het loket willen gebruiken – klanten die een bank eigenlijk niet interessant vindt of hebben wil. Met pinautomaten is het niet anders.

En banken zijn de enigen niet die van de flappentap af willen. Veel pinautomaten nu staan binnen supermarkten. Inclusief een bordje er naast dat de automaat elke avond wordt geleegd – wat weer sterk doet denken aan de vroegere fruitautomaten die bijna zijn uitgestorven. Aanvankelijk waren die pinautomaten een lokkertje om klanten te halen, en de banken waren de supers graag ter wille, want dan viel de verdwijning van de pinautomaat uit het openbare straatbeeld minder op. Nu wil ook het kruidenierend grootbedrijf er van af – met als enige uitzondering voorlopig AH, dat te zijner tijd ongetwijfeld de trend zal volgen.

En in het buitenland is het niet anders. Nederland zal er een belangrijk voorloper in zijn geweest, maar door heel Europa verdwijnen de pinautomaten. Alleen op plekken waar de veiligheid is gegarandeerd is de smoes niet effectief, maar de uitbesteding van pinautomaten (in Amsterdam nu zelfs bij fietsenverhuurders!!) door banken lijkt een niet te stoppen proces.

Waarom zouden we ons daar druk om maken? De overheid ziet er grote voordelen in dat contant geld verdwijnt. Elektronisch geld is veel eenvoudiger te controleren, en men hoopt op deze wijze belastingfraude te kunnen minimaliseren. Bijkomend effect is dat toekomstige belastingontwijking al even simpel kan worden tegengegaan (wat er dan gebeuren gaat heeft de geschiedenis al geleerd, maar daarvan leren wij nu eenmaal nooit). Contant betalen kun je bij de overheid nergens meer; zelfs de deurwaarder van de belastingdienst heeft dat al tien jaar geleden afgeschaft. Geld is voor de overheid eigenlijk vooral lastig.

Desondanks is er een groot belang: de wereld van het sociale leven verschrompelt zo steeds verder. Als steeds meer geldzaken ook vanuit de luie stoel kunnen worden geregeld, is er voor weinig mensen nog een reden ooit hun huis te verlaten. Dat klinkt voor erkende kluizenaars (zoals ikzelf) als de hemel op aarde, maar dat is het niet. Uiteindelijk leidt dit tot een totale sociale desintegratie, zoals ook de verdere verwording van het leven in kleine gemeenschappen de afgelopen dertig jaar al heeft gedemonstreerd. Van de overheid kun je nauwelijks verwachten dat ze daar oog voor heeft: de ervaring leert, dat als het probleem daar duidelijk wordt, het probleem maatschappelijk al zo is geworteld dat het nauwelijks nog terug te draaien valt.

De verdwijning van de pinautomaten is daarom niet meer dan een zoveelste klap op weg naar een verdwijnen van hardwerkende mensen uit het normale straatbeeld. Ik hoop dat als ik het zó formuleer, dat u aanvoelt waar het mis zal gaan.