In hoeverre het eertijdse verzetsblad Trouw haar wortels nog eert? De steun voor de mislukte come back van Willem Aantjes spreekt boekdelen.

Trouw, het lijfblad van mensen als Aantjes, vond in een redactioneel artikel dat het verzwijgen van het oorlogsverleden van de man vergelijkbaar was met het opgeven van een schuilnaam, zoals Hirsi Ali dat deed bij haar asielaanvrage in Nederland.

De feiten over Aantjes die de krant in haar artikel vermeldde waren juist en ook vrij volledig. Voor wie oud genoeg is om de oorlog nog te hebben meegemaakt, is daarom duidelijk dat de vergelijking tussen de twee politici absurd was. De vraag bij Aantjes was of we bij hem met een landverrader van doen hadden. Dat was hij per saldo waarschijnlijk niet, al meenden veel mensen van wel, maar het had er tegen aangehangen en in de oorlog had hij de verkeerde kant gekozen.

De mislukte terugkeer van Aantjes op het publieke toneel, als éminence grise, was een onsmakelijke vertoning. Maar dat hij het aandurfde en er steun voor ondervond in eigen kring, bewijst maar weer eens hoe kort de memorie van de mensen is. Aantjes maakte de enige dodelijke fout die een politicus nooit mag maken, hij heeft het publiek jarenlang, zijn hele carrière lang, stelselmatig voorgelogen. Hiermee bedoel ik niet het draaien met woorden dat iedere politicus doet en waar hij trouwens ook een meester in was. Ik bedoel dat hij bewust verzweeg dat hij in de oorlog fout geweest was en daarom door zijn eigen partij uit hoge ambten werd geweerd.

Hij werd op zijn middelbare school voor een NSB-er of tenminste voor een sympathisant gehouden[2], onder meer omdat hij openlijk met Volk en Vaderland liep. Hij heeft dienst genomen in een relatief onschuldige tak van de SS, naar hij zegt om uit Duitsland weg te komen, waar hij vrijwillig werkte in de Arbeitseinzatz. Een ongeloofwaardig verhaal. Toen hij als gevolg daarvan onder pressie kwam om dienst te nemen in de Waffen SS [3] en naar het front in Rusland te worden gestuurd, vluchtte hij, werd gearresteerd en kwam in het Duitse gevangenkamp Port Natal terecht. Hij is daar tot bewaker (Kapo) in het kamp aangesteld.

Het is niet aan de orde dat hij zich tegenover aanwijsbare personen in die functie heeft misdragen,. Hij heeft als Kapo voor zover wij weten geen oorlogsmisdaden bedreven, maar hij heeft het niet te verwaarlozen risico gelopen dat hij tot dergelijk gedrag zou zijn gedwongen. Bij zijn lotgenoten in het kamp stond hij bekend als iemand met Duitse sympathieën.

Dit is alles bij elkaar een jeugdzonde waar een mens voor uit kan komen en vervolgens mee kan leven. Maar het is onwijs om vervolgens een politieke carrière te kiezen, wat de meeste mensen in zijn positie en van zijn leeftijd dan ook niet hebben gedaan. Het diskwalificeert op zich zelf iemand in mijn ogen niet ethisch of maatschappelijk voor de rest van zijn leven, in elk geval niet helemaal.

Wat iemand wel voorgoed politiek onmogelijk zou horen te maken is dat hij zijn verleden verzwijgt en in zo’n chantabele positie kiest voor een openbare functie. Zijn partijgenoten hadden gelijk dat ze hem verboden minister te worden en hij had ongelijk zich in een positie te begeven waarin hij zich dat moest laten welgevallen. Ik had een kantoorgenoot, een man met veel talent en een ambitie voor de buitenlandse dienst. Zijn Duitse vader had hem toen hij zestien was aangemeld bij de SS, waar hij nooit dienst heeft gedaan, maar hij zag van een ambtelijke carrière af en terecht. Men begeeft zich niet vrijwillig in een situatie waarin men chantabel kan worden. Ook dat SS-lidmaatschap en dat venten met Volk en Vaderland van Aantjes was een jeugdzonde. Daar kan een mens voor uit komen en vervolgens mee leven.

Waarschijnlijk meende Aantjes dat hij door zich daarin te schikken zijn leven lang boete gedaan heeft voor zijn vroege misstap. Dat zou dan een misvatting zijn geweest. Het is menselijk om fouten te maken maar het is in strijd met de menselijke waardigheid om met zo’n zwaard van Damocles boven je hoofd te leven. Hij was zijn hele politieke leven chantabel en daarom een gevaar voor zich zelf en voor de publieke zaak. Je eigen waardigheid geweld aandoen is niet minder erg dan het schenden van de waardigheid van een ander.

Lou de Jong, een historicus en een bij uitstek fatsoenlijk mens, heeft Aantjes publiekelijk aan de schandpaal genageld en heeft achteraf gezegd dat hij van de manier waarop wel eens spijt gehad heeft. Dat laatste vind ik nog steeds ten onrechte. De fouten die bij de onthulling van Aantjes verleden werden gemaakt maakte De Jong in commissie en zijn hem niet al te zwaar aan te rekenen. Ze waren trouwens van ondergeschikt belang. Zijn verontwaardiging, die ik mij nog heel goed herinner was oprecht. Zij paste bij het openbaar worden van de onwaarachtigheid van een zo vooraanstaand politicus als Aantjes in zijn tijd geweest is.

---

1. Onder meer door zich publiekelijk en provocatief als lezer van Volk en Vaderland te manifesteren. Tijdens de oorlog bestond het volgende spotliedje waarmee op mensen als Aantjes werd gedoeld: Op de hoek van de straat staat een NSB-er. ’t Is geen man, ’t is geen vrouw, ’t is een farizeeër. Met de krant in de hand staat hij daar te venten. Hij verkoopt zijn Vaderland voor vijf losse centen.”
2. Waarschijnlijk was het niet de Waffen SS zelf maar de Nederlandse Landstorm, die onder commando stond van de Waffen SS. Een dergelijke oproep hadden ook alle andere leden van de Germaanse SS gekregen.

---

Dit artikel over Trouw verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp

Meer commentaar op dagblad Trouw op Veren of Lood vindt u hier.