Het toeslagensysteem moet volgens een ambtelijke werkgroep op de helling. Geen verrassing, maar een eertijdse ideologische blunder van de VVD cs.

Het toeslagensysteem was indertijd ook bedoeld als een bezuiniging. Tja, zo leek het in eerste instantie te kunnen zijn, maar wie even had door gedacht had moeten beseffen dat het vragen om moeilijkheden was. Dat we die nu dan ook hebben verrast bepaald niet. De chaos nu loerde ook in principe al rond alle hoeken van deze prachtige gedachte – het is de menselijke natuur die haar tot fictie maakt, en had om die reden herkend moeten worden voor wat het is: geraaskal van dwangmatige pseudo-liberalen die geen benul hebben van maatschappelijke processen.

Het idee dat teveel betaald geld altijd eenvoudig terugvorderbaar is zo’n dwangneurotisch denkbeeld. 80% van de mensen die geld krijgen besteedt althans een deel – hebben is hebben en dan later nog terugkrijgen is de kunst. Dat is niet goed, maar zo werkt het nu eenmaal.

Er is veel mis met het huidige stelsel van toeslagen die mensen via de Belastingdienst krijgen. Vaak krijgen ze meer dan waar ze recht op hebben, en dan moeten ze achteraf geld terugbetalen. En daardoor kunnen ze in financiële problemen komen. Elk jaar leidt dat tot 300.000 dwanginvorderingen.

Verleidingen geven mensen nu eenmaal altijd problemen Bovendien was al eens eerder vertoond dat de geautomatiseerde verwerkingen tot een te grote verstarring leiden om hanteerbaar te zijn. Begin jaren negentig bleek de toenmalige studiefinanciering na melding van het staken van de studie nog door te betalen tot het einde van een kalenderjaar, inclusief dat de ex-student dan fluks zijn OV-jaarkaart in moest leveren, omdat de bezitter anders voor de volle mep werd aangeslagen. Dat is toentertijd gigantisch mis gegaan, en de terugvorderende afwikkeling van een en ander is doorgelopen tot circa 2005-7.

Maar geleerd hebben we er niks van. Het toeslagensysteem is op eenzelfde basis opgezet, maar ook nog eens financieel véél genereuzer. De gedachte was in een aantal gevallen dat mensen gestimuleerd moesten worden gebruik te maken van de gesubsidieerde kinderopvang (inderdaad vrij prijzig, welbeschouwd. Sinds de subsidies verminderden is de sector ietwat ingestort) en ook van ander toeslagen die in het systeem werden ondergebracht as duidelijk dat voorfinanciering door de begunstigden zelf geen reële optie was. En inderdaad:

“Dat is uiterst pijnlijk voor een stelsel dat juist is bedoeld om huishoudens financieel te ondersteunen”, concludeert een groep ambtenaren. Die onderzoekt in opdracht van het kabinet hoe het stelsel verbeterd kan worden. Huishoudens die afhankelijk zijn van toeslagen, zijn juist extra kwetsbaar.

En hoe gaan mensen er mee om? Ook al geen verrassing:

De ambtenaren noemen het stelsel uiterst complex. Mensen krijgen een voorschot op basis van een schatting, maar die blijkt vaak onjuist omdat de persoonlijke situatie van huishoudens moeilijk te voorspellen is. Die persoonlijke situatie kan tegenwoordig snel veranderen als mensen scheiden of verhuizen. Dat minder mensen in vaste dienst werken, maakt het alleen maar lastiger.
In de meeste gevallen begrijpen mensen wel dat ze moeten terugbetalen, maar ze ervaren het vaak wel als een “boete” van de Belastingdienst, concluderen de onderzoekers.

Hier zie je perfect de hang-ups van de Nederlandse pseudo-liberalen door de gevolgen heen schemeren. En: juist die diversiteit van persoonlijke omstandigheden – een gevolg van een succesvolle liberale maatschappij – maakt een systeem als het toeslagensysteem totaal onhoudbaar.

Nog meer voorspelbaarheid: afgezien van de problemen die mensen krijgen met voorschotten die te hoog zijn en worden misbruikt, heb je ook nog het probleem dat er een zekere nacontrole nodig is. Ook daar valt een pseudo-liberale obsessie door de mand, want dat dit systeem goedkoper zou zijn wordt door de realiteit weersproken. Controle achteraf is alleen goedkoper als je marginaal toetst, maar dat betekent datje incalculeert dat er een percentage aan fraude doorheen slipt. En altijd weten meer mensen welke gaatjes op een bepaald moment open zijn dan wenselijk is. Goedkoper is het dan ook nooit, en de bureaucratie wordt er evenmin beter op, aangezien je mag verwachten dat het overgrote deel van de mensen probeert er uit te persen wat er in kan zitten – en dat moet allemaal beoordeeld worden.

Onvermijdelijk volgt nu heel verstandig:

Maar geen van die oplossingen biedt soelaas voor alle problemen, zeggen de ambtenaren. Ze pleiten voor een “grondige heroverweging” van de keuzes die tot het huidige stelsel hebben geleid. Binnen het huidige stelsel is de oplossing niet te vinden.De werkgroep komt begin volgend jaar met een vervolgonderzoek, waarin gekeken wordt hoe het toeslagensysteem op de schop kan en hoe huishoudens op een andere manier dan via de fiscus ondersteund kunnen worden.

Toeslagensystemen zijn uit hun aard al onliberaal, ze combineren met sociale processen leidt eenvoudig tot ongelukken en moet je proberen te vermijden. Als een grote bureaucratie het gevolg is van je wens tot weldoen, dan moet je de gevolgen accepteren. Dat is iets waar ook de VVD niet aan ontkomt.