In de 16e eeuw wist men hier in Europa eigenlijk niets van het mohammedanisme. De Vlaamse humanist Nicolaes Cleynaerts (1493 – 1542) poogde daaraan iets te doen.

Wel was enerzijds de continue kidnapperij van onze zeelui door de Noord-Afrikaanse moren een voortdurende bron van zorg en verdriet en anderzijds was men diep geschokt door de nederlagen tegen de steeds verder opdringende Turken die na 150 jaar Ottomaans militair gedram vanaf de slag bij Mohács in 1521 de Donau en omgeving hadden opgerold – inclusief Hongarije – en die in 1526 Wenen nipt tevergeefs belegerden. Waarmee overigens het Turkse militair gedram niet ophield, hetgeen een grote economische last betekende voor die regio en dus ook voor ‘onze’ Habsburgers zoals Karel V en Phiips II.

Auteur Joris Tulkens ontrukte Cleynaerts, aan de vergetelheid, en maakte over hem een voorstelling, begeleid door enkele meesterlijke muzikanten (renaissancemuziek en flamencozang).

Priester/ theoloog Nicolaes Cleynaerts studeerde aan het Drietalencollege in Leuven, alwaar hij ook diverse Latijnse, Griekse en Hebreeuwse grammatica boeken en lesmethodes schreef waarvan er in heel Europa meer dan een half miljoen zouden zijn verkocht. Omdat er geen enkel Arabisch boek voorhanden was leerde hij met slechts de hulp van een soort Latijns/Arabische concordantietabel zichzelf basis Arabisch, want hij zag het als zijn opdracht om theologische toenadering tussen christendom en mohammedanisme te bewerkstelligen.

Als het daar in Leuven gaat lijken op het Groningen van W.F. Hermans, trekt hij naar het Iberisch schiereiland, en treedt daar achtereenvolgens onder meer in dienst van de zoon van Columbus, van de universiteit van Salamanca en van het Portugese hof. Middels een Moorse moslimslaaf bekwaamt Cleynaerts zich verder in het Arabisch en dagdroomt over een Viertalencollege in Leuven.

In 1540 reist hij naar het hol van de leeuw: Fez, dat toen het religieuze centrum van Marokko was; en dat had ie beter niet kunnen doen.

Hij krijgt het in Marokko met iedereen aan de stok: De moslimgeleerden menen dat Cleynaerts een spion of zelfs een valse profeet is, de autoriteiten kunnen niet bevatten dat een buitenstaander zoveel kennis kan hebben over de islam, zodat Cleynaert er van wordt verdacht eigenlijk een afvallige moslim te zijn; en op apostasie (ridda) staat in mohammedaanse kringen de doodstraf (bijvoorbeeld in koran 4:89).

Tot overmaat van ramp wil zijn officiële beschermheer de Portugese consul hem kwijt omdat hij zich inzet voor het vrijkopen van Europese slaven, wat vanwege de commissies op losgeld juist een belangrijke bron van inkomsten is voor die consul.

Cleynaerts moet overhaast vluchten om zijn leven te redden, maar juist die vlucht wordt hem fataal als hij met opzet dodelijk wordt geïnfecteerd. Hij sterft in 1542 in het toen pas sinds 50 jaar weer christelijke Granada (na 800 jaar moslim overheersing).

Gezien: 20 november 2019 in het Erasmushuis-museum te Anderlecht.

“Nicolaes Cleynaerts, vriend van de islam of naïeve idealist?”

Theater-monoloog geschreven en vertolkt door filosoof/classicus Joris Tulkens, auteur van een twintigtal (historische) boeken.

Toen ik de heer Tulkens na afloop complimenteerde, zei hij dat het vanwege zijn leeftijd (75) eigenlijk zijn laatste optreden was; Tulkens wekt echter de indruk buitengewoon vitaal te zijn, dus hopelijk bedenkt hij zich, en kunnen we nog lang van zijn historische kennis en optredens profiteren.

In de theatervoorstelling werd iedere carrière switch van Cleynaerts ingeluid met fraaie toepasselijke muziek door een trio dat flamengo zong en speelde op onder andere gitaar en nickelharpa.

Een stukje – niet erg vlijende – tekst over de Portugezen vindt u in het boek ‘Christenhond tussen de moslims’‘, Verder in dat boek veel interessante feiten over Erasmus, andere bekende humanisten en het leven van alle dag in de vroege 16de eeuw.

---

Dit artikel verscheen eerder op Polderland.

Nicolette Geveke is correspondent EU/Brussel voor Veren of Lood.