Eerst was ik van plan alleen een recensie te schrijven van het beroemdste boek van de hierboven afgebeelde, roemruchte mohammedaanse lesbienne Irshad Manji: “The trouble with Islam“. Ik gebruik het hier echter ook als voorzet om mijn eigen visie te geven op de vraag wat nu het grootste probleem is met die leer van Mohammed.

Wanneer je op internet naar dat boek zoekt, blijkt dat de Canadese (tenminste) drie verschillende boeken heeft gepubliceerd met precies die woorden in de titel! Ik las de versie waarbij die woorden in de titel gevolgd worden door: “Today. A Wake-up Call for Honesty and Change“. Editie van 2005.

Een recensie schrijven van een boek dat tien jaar eerder verscheen: het is ongebruikelijk maar zeker wanneer het een politiek-activistisch boek betreft, blijken daar interessante aspecten aan te kunnen zitten. In dit geval bleken die verscholen te zitten in de paragraaf Reform-Oriented Websites Include van het ‘hoofdstukje’ Recommended Readings. Manji gaf daar linkjes naar een achttal websteks waarvan ze dus suggereerde dat die (ook) iets te maken zouden hebben met hervorming van de leer van Mohammed. Ik probeerde ze alle acht te bezoeken. Ervan uitgaande dat ze toch wel de meer veelbelovende van die tijd opnam in haar lijstje, leverde mijn zoektocht een weinig tot optimisme stemmende ervaring op. En ik druk me dan heel eufemistisch uit. Ik ga ze alle acht langs, dan geef ik kort enkele samenvattende en kritische opmerkingen over haar boek en kom dan bijna vanzelf uit bij het eigenlijk kernprobleem van ‘de islam’. Het zou zo maar kunnen dat ik daarmee – of u nu al veel of nog geen enkel boek of artikel van mijn hand gelezen hebt – toch nog met een verrassing kom.

Morsdode mussen
Ondanks de geringe lengte van het lijstje had ze haar links alfabetisch gesorteerd. Zodoende stond haar eigen webstek op de derde plaats. Ik bewaar die even voor het laatst.
Al-fatiha.net bleek opgeheven. De URL bestaat nog wel, maar bezoek je die dan kom je terecht bij een advertentie waarin deze domeinnaam te koop wordt aangeboden. Iets vergelijkbaars gold voor Newislam.org.

Secularislam.org bestaat ook niet meer, maar als je de url in de adresbalk zet en enter geeft, wordt je wel doorgeleid: naar een artikel op de webstek Center for Inquiry. Dat centrum heeft niets van doen met hervorming van welke ‘religie’ dan ook.
In de adresbalk heet dat artíkel: isis. Tikje verwarrend, maar ISIS blijkt ook de afkorting te zijn voor Institution for the Secularization of Islamic Society. Dat instituut heeft (ook) geen webstek (meer). Op de Facebook-pagina van ene Philip Tang trof ik een soort terugblik op dat instituut. Hij citeert heel veel van dat instituut zelf. Onder andere dit opmerkelijke zinnetje:

Practical Goals: To create a network of secularists and freethinkers in Islamic countries.

En deze serie:

From the Executive Director, February 2005, By Irfan Khawaja:
This letter, I imagine, involves three surprises: first that ISIS has an Executive Board; second that the Board has an Executive Director; and third that I happens to be it. I’m hoping that these revelations come to most of you as welcome news, but unlike certain well-known deities, I don’t presume it.
For those of you unfamiliar with me, I’m an adjunct professor of philosophy at The College of New Jersey. I’ve also taught philosophy at Notre Dame, Rutgers-Camden, Montclair State, Felician College and Mercer County Community College, as well as politics at Princeton University. I’m sorry if that sounds like something you’d put on a nametag or a CV, but we apostates get so much abuse from Big Name Islamic Scholars about being “pseudonymous imposters” that we’re obliged to prove our existence and identity before giving voice to our thoughts. Actually, since Georgetown’s John Esposito has publicly accused me of being a girl, I suppose I’m obliged to prove my sex, too. But since ISIS is a “family values” website, I cannot, alas, be as specific in demonstrating that fact as I might be.

Een grappige man, deze meneer Khawaja, maar niet de drijvende kracht achter het opzetten, in 1998, van déze ISIS. Dat was niemand minder dan Ibn Warraq: een van de bekendste critici van de leer van Mohammed en zeer, zeer beslist géén volgeling van diens gedachtegoed. Hij schreef een boek dat ook in het Nederlands vertaald is, met een titel die geen ruimte laat voor vergissingen: Weg uit de Islam. De ondertitel is nog duidelijker: Getuigenissen van afvalligen.
Wanneer u heel aandachtig las, viel het u wellicht al op: de twee stukjes van die FB-pagina zijn gewoon met elkaar in strijd. Meneer Khawaja woont niet in een “Islamic country”.

Ook Muslimwakeup.com bestaat niet meer. De MWU heeft wel bestaan. Dat blijkt uit een zeer kritisch stuk óver die organisatie/website van de hand van meneer Muqtedar Khan. Helaas niet toevallig wijdde ik vijf jaar geleden in mijn boek Islamofobie? al een complete paragraaf aan deze meneer: Pakistan als voorbeeld? (233-234). Een van de pijnlijkste maar ook interessante bijzonderheden aan ’s mans webstek is de titel: IJTIHAD (dit woord komt verderop uitgebreid aan de orde). Dit was Khan’s kritiek op die MWU:

The conclusion that I can draw from all these debates and discussions is that while majority of Muslims sympathize and may even endorse the agenda of Progressive Muslims (1) seeking gender justice, (2) struggling for social justice, (3) advancing a moral inclusivist theology, and (4) opening the doors of Ijtihad for reinterpretation of Islam in the contemporary context, they strongly oppose the method and style of MWU.
I repeat, most American Muslims seem to sympathize with the causes that underpin the philosophy of Progressive Muslims, but they strongly disapprove of MWU’s style. This raises the question, will MWU in the long run undermine the very movement, the Progressive Muslim movement that it seeks to promote.

He, dat kennen we ergens van: de toon van het debat. Nogal eens gebruikt tegen critici van Mohammed’s leer. Maar ook in kringen van would-be hervormers onderling wordt dus serieus debat uit de weg gegaan door het daarover te gaan hebben. Op haar beurt bestrijdt Manji in haar boek dan weer de toon van atheïsten en ‘seculiere moslims’.

Gewoon dode mussen
De website met de url Freemuslims.org bestaat nog. Op het eerste gezicht lijkt het best een interessante site. De titel is (nu, inmiddels?) Free Muslims Coalition. Hun “about us” pagina liegt er niet om. Ik moet de neiging onderdrukken om hem hier integraal over te nemen. Over (andere) “Islamic intellectuals and leaders of Islamic organizations” lezen we: “Their basic position is that this religion was established by the sword, acts by the sword, and will triumph by the sword, and that any doubt regarding this constitutes a conspiracy against the Muslims.”
Maar we lezen ook: “The only way that we as a people can make a profound difference and improve the quality of life for all Muslims is if all of us make a difference individually.”

Tja. Met hervorming van de leer heeft dat dus echt helemaal niks te maken. Kijk je nog wat beter dan ontdek je dat de webstek heel veel artikelen bevat over het Midden-Oosten in het algemeen en over Israël en Palestina in het bijzonder. Sommige ervan komen ietwat hoopgevend over, maar velen bevatten gewoon het type Israël-kritiek dat je ook kunt vinden bij die andere ‘islamic intellectuals’ waar de WMU zich tegen afzet.

Ook Niputesnisoumises.com bestaat ook nog, al is de domeinnaam veranderd in: www.npns.fr. Helaas gaat het niet heel erg goed met deze organisatie. Het overzicht van de geschiedenis van de organisatie eindigt in 2013. Het lijkt erop dat in 2014 alleen een stuk of tien persberichten geproduceerd zijn. Ik heb dat niet verder onderzocht, want het gaat me hier en nu alleen om het misplaatste opvoeren van deze sympathieke organisatie onder het kopje “reform oriented”.

Precies hetzelfde geldt voor de webstek/organisatie Women living under muslim laws. Ook hier sympathieke doelstellingen maar er is geen enkele relatie met Manji’s “hervormingsagenda”.

Manji(’s boek) zelf
De URL van haar eigen webstek in haar rijtje met aanbevelingen is Muslim-refusenik.com. Ook die pagina bestaat niet meer, maar wanneer je erop zoekt kom je snel terecht bij Irshad. “Live with guts“, “My story“: het staat inderdaad volstrekt buiten kijf dat Manji persoonlijk veel moediger is dan de gemiddelde volgeling van Mohammed en ook moediger dan de gemiddelde bewoner van de westerse wereld. Maar waar kom je met moed alleen?

Nadat ik bekomen was van de verbazing over het percentage van de oppervlakte van de voorpagina dat wordt ingenomen door een foto van haar gezicht en haar mooie witte tanden bewonderd had, viel mijn oog op de rechterbovenhoek met linkjes naar de diensten en producten die zij levert:

In haar online winkeltje kun je behalve films en T-shirts ook haar boeken bestellen. Haar E-boek The trouble with Islam Today. A Wake-up Call for Honesty and Change haalde ik overigens van Amazon.com.
Manji is buitengewoon kritisch over theorie en praktijk van het mohammedanisme. Vooral over de praktijk. Een heel groot deel ervan zou in een publicatie van de PVV zeker niet misstaan.

Pick a Muslim country, any Muslim country, and the most brutal humiliations will grab you by the vitals.

Ze neemt het uitgebreid op voor Christenen, Joden, ‘het Westen’, ja zelfs voor Israël. Uiteindelijk komt het echter vrijwel uitsluitend neer op negatief sentiment en een vage hoop voor de toekomst. En jawel, ook wel feiten en interessante citaten, maar wat ontbreekt is een degelijke analyse. Om het vriendelijk te zeggen: ze toont bijzonder weinig affiniteit met rationaliteit en consistentie. En haar kritiek stokt bij Mohammed zelf.

Over die inconsistentie. Ze presenteert in een hoofdstuk een soort lofzang op de glorietijd van het mohammedanisme: Christenen en vooral Joden floreerden binnen Mohammedaanse rijken. In een volgend hoofdstuk stelt ze dan echter (pas) aan de kaak dat diezelfde Christenen en Joden in die rijken goed beschouwd slechts tweederangsburgers waren. Zelfs beschrijft ze dat het actief gaan innen van de onderdanigheidsbelasting (voorgeschreven in Koran vers 9:29) door de tweede opvolger van Mohammed (Omar of Umar) werd geïntroduceerd. Ze onderkent het bestaan van het Mohammedaanse onderscheid tussen eersterangs mensen (de volgelingen van Mohammed) en tweederangs mensen (Christenen en Joden en misschien nog enkele andere kleine groepen), maar nergens wijst ze op de impliciete definitie van derderangsmensen in het Mohammedaanse gedachtegoed: alle anderen. Een laatste citaat uit mijn E-boek IS, the Kurds and the Caliphate:

The subcategory of non-Mohammedans that is called ‘people of the scripture’ is the next best to Mohammedans. Numerous verses in the Koran suggest that Jews and Christians belong to this group. (…)to the Arab Christians, “rulings of jihad do not apply (…) [Others] are under agreements that were guaranteed to them by Omar Ibn Al Khattab.” These arrangements are about an official status as second-class citizens. Specifically on the Yazidis the 126 [islam’geleerden’ die een brief schreven aan de Kalief van IS] lecture IS: “Even if you doubt they are People of the Scripture (…)” and a little further on they add: “The Umayyads [661-750] even considered Hindus and Buddhists to be dhimmis.” In effect, here they answer the question if Yazidis, Buddhists and Hindus are to be considered second-class or third-class citizens.
(Een aangepaste versie van het hoofdstuk in mijn boek waar dit van is afgeleid, valt te lezen op Academia.edu)

Historisch gezien viel verreweg het grootste aantal dodelijke slachtoffers van de mohammedaanse veroveringszucht en agressie in India onder Boeddhisten en Hindoes. Manji besteedt er geen enkele aandacht aan, terwijl er toch volop geschiedenis in het boek zit. Types als Aurangzeb en Timur Lenk (De kampioen onthoofder die zichzelf tooide met de naam “zwaard van de islam”) komen in het boek niet voor. Het heeft iets extra pijnlijks vanwege haar afkomst. Ze woont in Canada en is geboren in Oeganda maar haar achtergrond is Pakistaans. Haar overwegingen om het mohammedanisme gedag te zeggen, gaan als vanzelf over in de vraag of ze nu Christen of Jood zou moeten worden.

Dreigement
Er ontbreekt dus het een ander aan haar ‘verhaal’, maar dat is niet het grootste probleem dat ik ermee heb.
Ook niet dat ze verstandige passages afwisselt met absurde beweringen bijvoorbeeld in de categorie “Most of us Muslims aren’t Muslims because we think about it, but rather because we’re born that way. It’s ‘who we are’.”
Of dat ze met bizarre, onderlinge tegenstrijdige verdedigingen komt voor het sluiergebod, onderwijl de letterlijke korantekst daarover negerend die de maníér van de voorgeschreven sluiering niet precies beschrijft, maar de precieze letterlijke réden ervoor juist wel: om te discrimineren. En dat binnen één alinea:

While the Quran requires the Prophet’s wives to veil, it never decrees such a practice for all women. Why, indeed, should it? Veils protect women from sand and heat – not exactly a pressing practical concern beyond Arabia, Saharan Africa and the Australian outback.

De delen van het boek die goed beschouwd niet zo veel te maken hebben met de leer van Mohammed, bevallen me misschien nog wel minder. Deze waanzin bijvoorbeeld:

But, by the same token, the West can’t advance without immigrants. The populations of the European Union, America, Japan, Canada and Australia are rapidly ageing and only faintly fertile. These regions need new workers to keep consumerism up, taxes rolling in and social services paid for – especially for the elderly. In short, the West needs Muslims.

Waar ze, let wel in 2005!, nog een soort dreigement aan toevoegt:

The Arab baby boom is as much the West’s problem as it is the Middle East’s.

“Oplossingen”
Manji reikt ook oplossingen aan. Nou ja, oplossingsrichtingen. Twee stuks. Ijthihad en microkrediet (uitsluitend) voor vrouwen in landen waarin de leer van Mohammed dominant is. In mijn boek Islamofobie? schreef ik vijf jaar geleden ook al iets over dit microkredietplan:

Bij het pogen noodhulp te verlenen in conflictsituaties zijn we meestal niet eens in staat om de hulp bij de dorpen te krijgen die het meest te lijden hebben. Manji veronderstelt evengoed dat het Westen, in de door het mohammedanisme beheerste landen, zelfs binnen gezinnen effectief zou kunnen bepalen aan wie de hulp ten goede komt.

Dat was een beetje terloops: ik had me er toen niet erg in verdiept. Nu lees ik dat haar verhaal hierover voor een groot deel een genant doorzichtige poging was om beroemdheid Oprah Winfrey voor haar karretje te spannen. En verder blijkt ze te begrijpen dat voor het slagen van haar plannetje het noodzakelijk om een westers-mohammedaans initiatief zou moeten gaan. Schijnbaar ook een reden om het mohammedanisme niet gewoon helemaal achter zich te laten.

Die term ‘ijtihad’ staat voor zoiets als interpreteren, meer in het bijzonder het geven van een eigentijdse interpretatie aan de bronteksten van de leer. Het bijzondere is dat Manji wel pleit voor het beoefenen ervan maar zelf er niet de allergeringste aanzet voor geeft. Wel beschrijft ze dat er vele eeuwen geleden een einde aan is gemaakt. Wanneer je onderstaande passage leest, dan denk je: nu komt het.

It stands to reason that the Quran has imperfections. The rapidity of Arab empire-building would have crystallised priorities, making religion a servant of colonisation and not the other way around. Might some verses of the Quran have been manipulated to meet political timetables and goals? Isn’t it also plausible that Arab warriors, more familiar with their sturdy customs than with their novel faith, grafted many of these customs onto the Islam they exported?

Maar nee hoor. Er volgt dan pagina’s lang geneuzel over hoe destijd Arabieren tegen ‘de toekomst’ aankeken. Allerlei uitspraken over haar ijtihad plan bevatten de woordjes “it should”. Als toch eens… Uiteindelijk wijst ze dan nog wel de kaste van de ‘islamgeleerden’ aan als obstakel.

‘To this day,’ says Mahmoud Ayoub, muftis ‘issue legal opinions, called fatwas, in accordance with the principles of their respective legal schools. Collections of famous fatwas have been made, which serve as manuals especially for less creative or less able muftis.’ Less creative? Less able? Than whom? You or me? Why do we need these guys at all? Rather than imitate their imitation of each other’s rulings, shouldn’t we be rattling the gates of ijtihad and ripping off the lock?

Waarom hebben we deze lui eigenlijk nodig, vraagt ze. De strekking is: “Het is me toch wat. We zouden er wat aan moeten doen.” Voor haar is het echter geen startpunt om die vraag zelf te beantwoorden. Ik zal dat voor haar moeten doen: Deze mannen vervullen een belangrijke rol om de eenvoudige reden dat Mohammed dood is. Omdat het mohammedanisme de leer van Mohammed is, zijn er nu lieden nodig die nu de rol van de profeet, de rol van de woordvoerder van Allah, vervullen. Hun rol is zo belangrijk dankzij hun bijzondere verstandhouding met de machthebbers in de ‘mohammedaanse landen’. Dat ze zelf wel realiseert dat Allah geen boodschap had, alleen een boodschapper, zie je geïllustreerd in het feit dat ze het steeds over de Profeet met een hoofdletter ‘P’ heeft. Elders komt ze wel met de bewering dat moslims een gemeenschap vormen door hun gedeelde geloof in God, genaamd Allah, maar dit laat ze dan weer volgen door agnostisch aandoende bespiegelingen:

Everyone says we are. We believe we are. We must be. Suppose we’re not. Suppose we’re not really joined by faith in God but by submission to a particular culture.

Etcetera.

Verraad en hatelijkheid
In het verhaal over microkrediet stopt ze ook nog de suggestie dat Mohammed de man was die Arabische vrouwen rechten gaf; ook op economisch gebied. Nogal een mes in de rug van zijn eerste vrouw Khadija: een rijke weduwe en handelaarster die de veel jongere Mohammed ten huwelijk vroeg.

Ik vrees dat we hier te maken hebben met een vrouwenissue. Dat vermoeden baseer ik op de valsheid waarmee ze de moeder van Taslima Nasreen aanvalt. Nasreen is een vrouw die haar geboorteland Bangladesh heeft moeten ontvluchten vanwege dreigementen aan haar adres door de imams. De vrouwen kennen elkaar van uitgebreide discussies. In het kader van een terecht aan de kaak stellen van de praktijk dat heel veel niet-Arabische moslimkinderen Koranteksten in het hoofd moeten stampen zonder Arabisch te kennen, komt ze ineens, terloops met dit:

This myth is what made Taslima Nasrin’s mother a religious robot, memorising Arabic with the guilt of a sinner.

Het valt extra op door de uitgebreide wijze waarop ze over haar eigen moeder en vader spreekt: moeder een angstige vrouw, vader een gewelddadige smeerlap. Wanneer je de verschillende stukjes die ze schrijft over haar moeder combineert is de conclusie niet moeilijk: het zou haar moeder pijn doen wanneer Manji het helemaal voor gezien hield met die leer van Mohammed. En dat wil ze ten koste van alles vermijden. De laatste zin van de eigenlijke tekst van het boek luidt:

It means the world that my intention has the blessing of this utterly devout Muslim, whatever the consequences for me, for her, or for our faith.

Niet takfirisme maar het taboe daarop
Om dit stuk niet al te lang te maken, kom ik nu direct tot dat kernprobleem van het mohammedaanse gedachtegoed. Het draait om het wonderlijke begrip takfirisme, dat op een bijzondere manier samenhangt met dat begrip ijtihad.

Takfirisme staat voor de praktijk van het tot ongelovige verklaren van iemand die zelf beweert moslim te zijn. Het begrip stamt uit de begintijd van het mohammedanisme maar is vooral bekend geworden via het werk van Ibn Taymiyyah. Deze man leefde rond 1300. Hij nam het op tegen de Mongoolse heerser van zijn tijd. Het Saoedische regime en de leiding van de Islamitische Staat hebben die Taymiyyah nog steeds heel hoog zitten.

Takfirisme is onvergelijkbaar met een fenomeen als ‘ex-communicatie’. De praktijk waarbij mensen officieel uit hun partij of kerk worden gezet. Bij takfirisme is het een vervloeking. En een die altijd geassocieerd is met moord. En wie takfirisme beoefent kan op zijn beurt zelf weer van takfirisme beschuldigd worden. Dat gaat direct terug op Mohammed zelf. Die zag de bui zelf al een beetje hangen en zou volgens de Hadith met deze oneliner gekomen zijn: “If a man declares his brother to be a kaffir, it will apply to one of them.” Leuk gevonden en het verschafte en verschaft ongetwijfeld een neerwaartse druk op het aantal beschuldigingen over en weer van afvalligheid en hypocrisie.

Heel wat mensen, niet-mohammedanen nog wat meer dan mohammedanen, spreken over terreur en ander wangedrag van mohammedanen in termen als “zij representeren niet de islam”, “dit is niet de ware islam”, dit is “een kleine minderheid aan de grens”, “wij zijn niet zo hoor “. Wat je echter zelden of nooit leest zijn veroordelingen in de trant van “de mensen die dit doen zijn geen volgelingen van Mohammed”, of “dit zijn geen moslims”.

Het mooie fantasietje over iedere gelovige die helemaal zelf mag weten wat “de islam” voor hem of haar inhoudt, die vrije ihtijad: het is de andere kant van de medaille. Lieden als die genoemde Muqtadir Khan en ook types als Tariq Ramadan, vinden dat ijtihad niet helemaal verboden is. Deze mannen worden ook wel aangemerkt als veelbelovende hervormers. Deze andere ‘would-be hervormers met een verdienmodel‘, maken er echter werk van om heel precies uit te maken wie daartoe gerechtigd zijn: alleen mannen zoals zijzelf.

Iedere volgeling van Mohammed weet, heel precies of ergens in het achterhoofd, dat de doodsbedreiging altijd dichtbij is. Wanneer je, vanwege de – niet denkbeeldige – angst om in een orgie van geweld tussen mohammedanen uit te komen, dan maar een absoluut taboe instelt op het verwijderen van zelfs het allerergste tuig, is de consequentie dat ‘de islam’ door iedereen ‘gekaapt’ kan en mag worden. Het meest wrange is dat dat taboe vooral in stand gehouden wordt door de meer vredelievende en beschaafde volgelingen van Mohammed. IS heeft er juist geen moeite mee.

Daarmee ben ik terug bij het door Manji zo gemakzuchtig gebruikte woordje “wij”. Die wij is niet gedefinieerd. Het is de groep waarover je zou kunnen zeggen dat die onschuldig is. Het is fijn dat zo’n groep bestaat en zelfs tamelijk groot is. Als zo’n groep niet bestond of heel klein zou zijn, zouden de problemen nog heel veel groter zijn. Voor de aanpak van de vandaag de dag reëel bestaande problemen, van de strijd tegen het tuig, speelt dat echter geen rol. In ieder geval geen positieve.