Televisievoorlichting bergt het risico in zich dat met voorwaardelijke opzet een proces op gang komt waarvoor geen redenen zijn.

Zembla zond een paar jaar geleden een documentaire uit over verpleeghuizen, om aan de kaak te stellen dat het kabinet er te weinig geld voor ter beschikking stelde. De ontbijttelevisie ondersteunde dat verhaal en nodigde een politica uit om haar reactie te geven. De politica wees erop dat de kwaliteit van verpleeghuizen erg uiteenloopt en dat veel misstanden het gevolg zijn van een gebrekkige organisatie. Niet alles is met geld oplosbaar was haar belangrijkste conclusie.[1] De televisiejournalisten meenden van wel, op grond van het enkele voorbeeld dat hun collega’s hadden uitgezonden en namen met haar conclusie daarom geen genoegen.

Dit is een bekend verschijnsel. Een enkel voorbeeld van een misstand wordt zonder nader onderzoek representatief genoemd voor een hele branche en voor de oorzaken van het gebrek of het tekort worden klakkeloos de redenen aanvaard die door de verantwoordelijke bestuurders van de bekritiseerde instelling worden aangedragen. Naar het toch redelijke argument om nu eerst eens te komen kijken hoe het ook anders kan wordt door de media vaak niet geluisterd. Zijn dit soort televisiemakers dan te kwader trouw? Jein.

Ze geloven zeker in wat zij zeggen, dat het een schande is dat in verpleeghuizen mensen niet beter worden behandeld, dat het allemaal een kwestie van geld is, dat er genoeg geld is in het land[2] en men het simpelweg niet wil geven voor dit soort zielige doeleinden. Van de andere kant is het niet redelijk dat zij dit menen. Als ze de moeite zouden nemen om een beetje onderzoek te doen zouden ze snel beter weten. In het strafrecht noemen ze iets dat geen opzet is, maar zo stom en onverantwoordelijk dat geen redelijk mens het zou hebben kunnen doen, voorwaardelijk opzet. Mensen worden er even goed voor veroordeeld als wanneer ze iets met opzet zouden hebben gedaan. Zo is het hier ook. Zembla en de ontbijtTV waren oprecht verontwaardigd maar zouden beter moeten weten.

Zijn dit soort dingen erg of moeten we het er op houden dat het toch mooi meegenomen is als er op grond van zulke uitzendingen extra geld komt voor een goed doel? Ik denk dat het echt erg is. Het is erg omdat de werkelijke oorzaken van misstanden in de zorg, waaronder vooral veel slecht bestuur en gebrekkige organisatie, onderbelicht blijven. Het is erg omdat valse voorlichting een oorzaak is van veel verkeerd genomen politieke beslissingen en van verkwist geld.

Het is ethisch niet in orde dat voorlichting kan worden gegeven over serieuze onderwerpen als de situatie in verpleeghuizen, terwijl aan elementaire voorwaarden van objectiviteit en deskundigheid niet wordt voldaan. Televisiemakers die er zich schuldig aan maken zouden het consigne moeten krijgen zich voortaan alleen maar bezig te houden met dingen waar ze verstand van hebben. Televisievoorlichting is een te ernstige zaak om over te laten aan door emotie gedreven amateurs.

---

1. Noot van de Redactie: in alle eerlijkheid moet worden geconstateerd dat dit tevens een typische standaardreactie van verantwoordelijke politici is.
2. Het was nog voor 2008.

---

Dit artikel over televisievoorlichting verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp

Zie hier voor een verwant artikel als het gaat over het onderliggende proces.