Slaven houden was in de Oudheid zo iets gewoons dat aan afschaffing niet eens gedacht werd. Ook bij grote filosofen als Aristoteles wordt slavernij behandeld als een onderdeel van de condition humaine en iets verkeerds werd er niet in gezien.

Servus was het woord voor slaaf en tegelijk het woord voor knecht. In het Latijn idem dito. Een apart woord voor een betaalde employee bestond helemaal niet. Maar slavernij in de Oudheid was wel iets anders dan negerslavernij later in Amerika. Zwarte slaven en vooral de Bantoe negers werden in Rome vaak extra onverschillig behandeld, omdat men ze niet helemaal als mensen kon zien. Meer als iets tussen apen en mensen in. Anders dan tegenwoordig werd er wel verschil genaakt tussen de diverse soorten zwarte mensen. Een Ethiopiër was echt iemand anders dan een Bantoe uit de binnenlanden.

In het Romeinse rijk kon iedereen slaaf worden, jezelf ook. Als iemand bankroet ging bijvoorbeeld of tot de verliezende partij hoorde in een oorlog, dan werd hij slaaf gemaakt. Slaaf werd je als je de keuze had tussen overleven of sneuvelen. Wie niet dood wilde werd slaaf. Je behield je leven maar verloor je eer.

Slaven kregen in de Oudheid vaak de kans zich zelf vrij te kopen. Een goede slaaf werd door zijn meester regelmatig bij wege van legaat vrijgelaten. Omdat een slaaf vaak een deel van het geld, dat hij voor zijn meester verdiende, houden mocht, had hij vaak ook wel de middelen om zich vrij te kopen. Zo kalfde in de Oudheid de slavenpopulatie aan de ene kant af terwijl zij aan de andere kant aangroeide doordat opnieuw mensen tot slaaf werden gemaakt en hun kinderen als slaaf geboren werden.

De vrijgelatenen vormden een aparte klasse in de samenleving, vergelijkbaar met vreemdelingen. Minder rechten dan burgers maar meer dan slaven. De keizers in de laat-Romeinse tijd regeerden met een hofhouding van vrijgelatenen. Slaven en vrijgelatenen vormden samen een klasse die laag in aanzien stond. Maar het waren en bleven mensen. Huisslaven maakten deel uit van de familia, ze werden niet behandeld als vee, meer als een soort achtergestelde kinderen. Slaven vormden het onderste deel van de samenleving maar het waren mensen en ze hoorden erbij.

De vrijlating van slaven was een heel oud gebruik. De manumissio was een van de oudste rechtshandelingen uit het Romeinse juridische repertoire. Het was een van de klassieke handelingen per aes et libram, waartoe ook het officiële ouderwetse huwelijk, de adoptie en een paar andere antieke rechtshandelingen hoorden.

Wie als slaaf niet voor zich zelf kon zorgen werd niet vrijgelaten en dat was maar goed ook, want hij zou niet lang hebben overleefd. Wie niet werkte kon ook niet eten in Rome; sociale wetgeving was er niet in de Klassieke Oudheid. Slaven werkten onder leiding van hun meester en die had daarmee ook de verantwoordelijkheid voor hun leven.

Dit soort slavernij was in de zestiende eeuw zo goed al verdwenen in Europa. Alleen op de Canarische eilanden kwam zij nog voor en in de huishoudingen van de vreemdelingen in Europa. Als verschijnsel in de straten van de Lage Landen was het beslist een bijzonderheid. Toen in Zuid Amerika een behoefte aan tropische werklui ontstond en in dat kader de eerste slaven in de Nederlanden door Zeeuwse schepen aan land werden gebracht liet, de plaatselijke burgemeester ze prompt vrij. De kooplui die aan slavenhandel deden waren daarna wel wijzer. Slavenschepen voeren rechtstreeks van Afrika naar de Amerika’s en ze meden Europa. Wat slavenschepen waren, daar hoefde je nooit aan te twijfelen. Ze stonken letterlijk een uur in de wind.

Het aantal Nederlanders dat aan slavenhandel heeft gedaan was heel beperkt. De handel was niet populair en wie er zich mee bezig hield werd door fatsoenlijke mensen gemeden. Slavenhandel was onderwereld. Die handel werd groot onder het regime van de West Indische Compagnie. Maar, aangezien Europa geen bestemming was, woonden de meeste handelaren na verloop van tijd in Amerika. Een tijdlang in Brazilië en later in Suriname en op de Antillen. Wie wil weten wie de afstammelingen zijn van Nederlandse slavenhandelaren, moet ze daar zoeken. Onze Surinaamse en Antilliaanse landgenoten hebben niet alleen slavenbloed maar ook het bloed van de slavenhandelaren in hun aderen. Het slavernijmonument zou om die reden ook beter op de markt in Paramaribo kunnen worden neergezet in plaats van in het Oosterpark. Wij hier in Europa wilden er vooral niets mee te maken hebben.

Toen in de Zuidelijke staten van Amerika de negers werden vrijgelaten na de Burgeroorlog moesten ze daar opeens voor zich zelf gaan zorgen. De meesten ging dat niet goed af. De bevolking van de getto’s in de Noordelijke grote steden van Amerika stamt af van vrijgelaten slaven. In iedere generatie weet een zeker percentage zich aan het getto te ontworstelen. Het deel dat het lukt om de overstap te maken naar de reguliere Amerikaanse samenleving emancipeert, maar de natuurlijke aanwas in de getto’s is zo groot dat de bevolking daar niet krimpt. Getto’s groeien en blijven een bron van misdaad en armoede. Wie wil weten hoe het er toe gaat moet de filmpjes op You Tube bekijken waar zwarte mensen die het gered hebben terugzien[1] op hun leven in het getto.

De mentaliteit van de zwarten in Noord en Zuid Amerika is nog steeds die van de slaven uit de tijd van Abraham Lincoln. Die grote president begreep heel goed dat het niet mee zou vallen om de geëmancipeerde slaven te integreren in de normale samenleving en hij bevorderde om die reden een eigen thuisland voor negers in Afrika. Liberia was met dat doel aangekocht en ter beschikking gesteld aan zwarten die naar Afrika wilden
terugkeren. Lincoln bevorderde de emigratieplannen want hij voorzag d problemen die zich later op zo grote schaal zouden voordoen in de VS.

Wat er in Amerika op mega schaal gebeurde vond ook plaats in de Engelse kolonie Suriname, die Nederland van Engeland heeft overgenomen in ruil voor New York. Door immigratie van Hindoestanen, Javanen en Chinezen is de samenstelling van de bevolking daar op den duur veranderd. Door de dominante aanwezigheid van de Creolen is in Suriname gelukkig  nooit de gettocultuur kunnen ontstaan die we in Amerika en Brazilië kennen. Het is een feit. Overal waar men substantiële minderheden in de bevolking heeft van negers afkomstig uit West Afrika doen zich dezelfde problemen voor: de aanleg voor een vreedzame en werkzame cultuur lijkt bij de Bantoe minder aanwezig te zijn dan bij de rest van homo sapiens.

Het schandelijke is nu dat de schuld voor het asocialiseren van de Bantoe bij de rest van de mensheid wordt neergelegd. In plaats van dat de afstammelingen van slaven en slavenhouders zich stil houden en doen alsof ze niet horen bij al die criminelen en drop outs, lijken ze trots te zijn op wat hun is overkomen. We zouden geen televisieprogramma’s moeten hebben over de slavernij en liever net doen alsof het nooit gebeurd was. Dat zou de integratie van zwarte mensen bevorderen.  Laten we dat hoofdstuk afsluiten en er nooit meer op terugkomen. Dat lijkt me verreweg het beste.

---

[1] http://www.youtube.com/watch?v=YQp0AyaI2ao. You cannot just give people stuff. You have to have some kind of ownership.

---

Dit essay verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp