Een schip is een soort bewegende wereld. Die wereld is voor zijn voortbestaan afhankelijk van de bemanning onder leiding van een competente kapitein. Passagiers spelen in die wereld geen rol, nauwelijks meer dan de lading in elk geval. Dat bleek maar weer eens in Egypte in 2011.

Muiterij op een schip is een vorm van zelfmoord en is om die reden historisch heel zeldzaam. Zij werd altijd zwaar bestraft. De kapitein is het hoofd en wordt daarom meer dan alle andere bemanningsleden vereenzelvigd met het schip. Raakt het schip in problemen dan is hij de laatste die het verlaat. Zelfs als de kapitein zijn bemanning mishandelt en duidelijk krankzinnig is aarzelt iedereen nog lang voor er wordt ingegrepen en de patiënt uit zijn commando wordt gezet.

Vroeger, in de tijd van de langzame zeilschepen, toen er bovendien vaak voor maanden geen contact meer was met de wal, was dat allemaal nog uitgesprokener dan tegenwoordig. Het intercontinentale zeilschip van twee eeuwen geleden is het prototype van de varende eigen wereld maar de traditie leeft voort in de scheepvaartwereld van vandaag.

Een zelfstandig legeronderdeel in oorlogstijd heeft veel overeenkomsten met zo’n schip. Ook een militaire eenheid is voor haar overleven afhankelijk van de discipline waarmee zij optreedt en van het gezag en de competentie van haar aanvoerder.

Een land dat geregeerd wordt door een militair wordt in grote lijnen bestuurd als zo’n leger en zo’n schip. De bevolking wordt beschouwd als passagiers en zolang de bemanning maar niet muit kan het schip het een hele tijd uithouden. Defungeert een kapitein dan is het hommeles.

Zo ongeveer moet U zien wat er in Egypte gebeurde in de periode tussen Hosni Moebarak en Abdul Fatah al-Sisi. Moebarak werd oud en zou ook zonder deze opstand op korte termijn zijn vervangen. Het leger en het ministerie van Binnenlandse Zaken zag niet veel in zijn jongste zoon als opvolger en daarom was er al een tijd onrust en onenigheid onder de bemanning. Moebarak was een lame duck president en wie hem op moest volgen is een tijd lang niet duidelijk geweest.

Egypte is een soennitisch land. Het kent niet het soort religieuze hiërarchie dat de Sjiieten kenmerkt en dat is waarschijnlijk de reden dat de vertegenwoordiger van de moslimbroederschap in Europa, Tariq ‘Vastentijd’, ons over een machtsovername door de broederschap gerust kon stellen. Maar gerust hadden we niet moeten zijn. Egypte is een voedingsbodem voor de moslimbroederschap en de broeders zijn extremisten De leefwijze van Egypte is islamitisch tot en met. Voor en tegenstanders van Moebarak onderbraken hun conflict vijf keer per dag voor het gebed en ook de niet-gelovigen zijn Egyptisch en antiwesters.

Antiwesters betekent: niet humanistisch, gewelddadig, corrupt en met veel minder welwillendheid tegenover vreemden dan tegenover de naaste familie en de vriendenkring. We hadden geen reden om erg optimistisch te zijn. Het was een muiterij en de kans dat Egypte er beter uit kwam dan het erin ging was minimaal. Nicole le Fèvre en haar collega journalisten in Nederland zagen dat anders, maar dat komt omdat ze er ideologisch van overtuigd waren dat wat het volk doet welgedaan is. Dat is in het Midden Oosten niet zo. De samenlevingen daar zijn niet te vergelijken met wat we hier kennen. Door ervan uit te gaan dat zij wel vergelijkbaar zijn krijg je het soort misvattingen als in Irak en Afghanistan. Het beste wat we konden hopen was dat er een nieuwe kapitein kwam die de orde herstelde en van Egypte een rechtsstaat zou proberen te maken. Vrijheid en democratie zijn geen exportartikel, ze zijn een laat product van de rechtsstaat en afhankelijk van een onderling vertrouwen bij de bevolking die een lange tijd nodig heeft om tot stand te komen.

De democratie heeft ons in Egypte Mohammed Morsi opgeleverd en omdat hij niet in staat bleek zijn islamistische achterban in toom te houden hebben we nu alsnog een kapitein gekregen uit het leger. Of die gaat koersen richting rechtsstaat valt af te wachten. Maar de moslimbroederschap was een ramp geworden voor iedereen. Dat bleek gelukkig meteen.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp