Schaamte is een moeilijk begrip. Waarvoor je je schamen moet is een typisch culturele kwestie, die in schaamteculturen diametraal anders benaderd wordt dan in de westerse maatschappij.

Het proces tegen de moordenaars van Derk Wiersum, zie hier voor meer context, heeft vandaag ruimte ingelast voor een verklaring van de familie van het slachtoffer.

“Je kind is dood. En iedereen die zich daarbij niks kan voorstellen: zoveel te beter”, begint Maarten Wiersum. Dan vertelt hij dat er een “radeloos zoeken” volgt en hoe het is om een kind op te voeden dat op eigen benen gaat staan, maar waarvoor je als ouders altijd op de achtergrond klaarstaat. “Je kind: je weet dat het er is, maar dat je het absoluut nergens kunt vinden. Dat is verbijsterend en soms beneemt het je de adem.”
Zijn kind is een gewone Hollandse jongen, zegt hij. “Hij vraagt: klopt het allemaal wel? Kan dat allemaal maar zo? Een strijd kan ook op een fatsoenlijke manier geleverd worden.” Ook zegt Wiersum dat zijn zoon wilde dat verdachten hulp hebben van de beste advocaten.

Herkenbaar is dat vader Wiersum zelf geen advocaat is. Ook als niet bewezen wordt dat de beklaagden de daad hebben volvoerd kunnen ze dat nog best gedaan hebben. dat ze zich dan nog minder zulle schamen is onvermijdelijk, en onderstreept een zwakte in de redenering. Schaamte heeft nu eenmaal niets te maken met wat bewezen wordt geacht, maar alles met eigen moraal. En een eigen moraal waarin geen ruimte is voor het recht op leven van anderen, zal weinig schaamte genereren in een proces als dit.

Maar moet de vraag niet worden gesteld wie hier de meeste redenen hebben zich te schamen? De moord op Wiersum is een gevolg van een verzwakkend overheidsgezag, en de weigering dat ontbrekende gezag desnoods met harde hand te handhaven. Ergens deze week zag ik op Twitter beweren dat een hardere aanpak niet zal werken, want in Nederland wordt al zo hard gestraft. Dat op Twitter dergelijk onbenul nooit wordt afgestraft, maar zelfs wordt geretweet (ik kende de tweetster zelf niet) is een beschamende illustratie van de maatschappelijke degeneratie in ons land. Ook de rechters in dit proces zullen zich niet aangesproken voelen, niet persoonlijk in ieder geval.

Maar als beroepsgroep zou er reden voor zijn. Dat dat conceptueel wordt geweigerd is óók een vorm van een schaamtecultuur – rechters die elke verantwoordelijkheid voor de gevolgen van acties door hun beroepsgroep afwijzen, begrijpen hun eigen maatschappelijke functie niet. Dat is een probleem dat voor de gehele rechterlijke macht lijkt te gelden. In geval iemand hen er op aanspreekt, wijzen ze naar de Raad voor de Rechtspraak, en andere vergelijkbare instanties waar men zich niets gelegen laat liggen aan de praktijk van alledag. De eerste studeerkamergeleerde die zich schaamt voor de gevolgen van zijn deliberaties moet nog geboren worden. Met rechters is dat al niet anders.

Eigenlijk is het betreurenswaardig dat een frontale aanval op de rechtspraak in dergelijke betogen als van vader Wiersum nooit plaatsvindt. Dat het er mettertijd een keer van komen gaat is gezien de dagelijkse praktijk onvermijdelijk, hoe de voorzittende rechters er op zouden reageren zal sterk afhangen van hun eigen schaamtegevoelens over de manier waarop zij geacht worden de wet te handhaven. Ik hoop dat ik nooit in de positie van vader Wiersum zal komen te verkeren, want mijn eerste verzuchting zou zijn, dat het jammer is dat de doodstraf is afgeschaft. Want dit:

“Mijn kind is weg. Niet te vinden. Doorgestreept. Kapotgeschoten.” Na de verklaring slaakt hij een diepe zucht. Bij de verdachten is geen reactie zichtbaar.

wil je gewoon niet mee hoeven maken. Als een harder betoog leidt tot een veroordeling wegens minachting van het hof: dat zij dan maar zo. Zelden zal die straf terechter zijn toegekend.