Regelgeving
Als oudere bijstandtrekkers langer dan een maand het land uit zouden mogen van de regering, dan zou dat discriminatie zijn tegen jonge bijstand moeders. Die kunnen vanwege de kinderen immers niet langer weg. PvdA Kamerleden vonden dat een schandaal, maar realiseerden zich niet dat het hun partij is die van dit soort misstanden de oorzaak is.
De PvdA is de richtingbepalende politieke groepering geweest in de tweede helft van de twintigste eeuw. Zij was de hoofdverantwoordelijke voor het soort overheid dat in die tijd tot stand is gekomen. Die ‘progressieve’ overheid blijft nu voortbestaan, ongeacht de kleur van het kabinet. Het is niet het kabinet dat vaststelt dat er geen onderscheid gemaakt mag worden tussen jonge bijstandsmoeders en zestig jarigen, die niet meer aan de slag kunnen. Het is de overheid en het zijn de wetten die de overheid maakt. Een regering die aan al dit soort toestanden een einde wil maken komt aan haar dagelijkse regeerwerk niet meer toe. Ministers hebben er domweg de tijd niet voor. De Nederlandse overheid heeft ons land volgegoten met onbegrijpelijke regels die in hun onderlinge beïnvloeding inderdaad schandaleus zijn, dat is haar kenmerk.
We hebben een bureaucratische overheid, die zich verantwoordelijk voelt voor het wel en wee van alle burgers, die zij allemaal gelijk wenst te behandelen. Het middel waarmee overheden hun beleid uitvoeren is de regelgeving[1]. Om alle regels op dezelfde manier op alle burgers van toepassing te kunnen maken moeten de verschillen tussen de burgers en hun problemen zo veel mogelijk worden beperkt. Het gelijkheidsbeginsel vergt een gelijke behandeling in gelijke gevallen. Omdat het aantal gevallen waarop een bureaucratisch apparaat kan reageren beperkt is[2] dienen noodzakelijk eerst ongelijke gevallen “gelijk” gemaakt te worden. Bijstandsmoeders bijvoorbeeld en werkzoekende zestigplussers. Dan pas kan de wet op beide van toepassing worden verklaard. De burger is het daar niet mee eens. Hij ziet zijn eigen problemen als uniek en vaak zijn ze dat ook wel. De behandeling door middel van regelgeving doet een deel van de burgers noodzakelijk te kort. De rechtsstaat heeft ingebouwde nadelen en gelijkheid is lang niet altijd prettig voor wie zijn geval als een uitzondering ziet.
Sinds 2006 gelden nieuwe regels voor de werknemersverklaring die de werkgever in moet dienen vóór een werknemer zijn werkzaamheden aanvangt. Op overtreding staat een boete van €1134,-. Volgens een rapport van Deloitte reageerden maar 152 van de 400 ondernemers die zij over dit onderwerp vragen stelden en wist 76% van de respondenten niet precies waar het over ging. Zoiets is niet uniek. Het aantal regels is zo groot dat iedere burger in dat bos de weg kwijt raakt en de meesten het al lang hebben opgegeven om zelfs maar de regels te kennen die rechtstreeks op hen zelf van toepassing zijn.
Op de website van de SVB staat een overzicht van de formulieren die deze instantie eist van degenen die met de sociale verzekering te maken hebben en al bij de eerste aanblik duizelt het je. Het aantal verplichtingen uit hoofde van informatieverstrekking aan de overheid is voor de gemiddelde MKB ondernemer zo groot geworden dat het niet meer is na te komen.
De regelgeving vormt een van de belangrijkste belemmeringen voor het ontstaan van nieuwe bedrijven en drijft veel beginnende ondernemers in de illegaliteit[3].
Het is beleid van een aantal regeringen geweest om de hoeveelheid regelgeving terug te dringen, maar het succes ervan bleef beperkt. Dat kon ook moeilijk anders. Als regelgeving het beleidsinstrument bij uitstek is dan kan ook het terugdringen alleen plaats vinden door middel van nieuwe regelgeving en eindigt iedere poging in een vicieuze cirkel.
Nieuwe regels worden bedacht voor nieuwe problemen die in de praktijk opkomen. Maar iedere nieuwe regel krijgt zijn plaats in een bestaand veld van regelgeving en heeft daarom alleen al een andere uitwerking in de praktijk dan er in theorie voor was bedacht.
Om de uitvoering mogelijk te maken en het hoofd te bieden aan de niet verwachte gevolgen ontstaan voortdurend aanpassingen, hetzij door de rechter, hetzij door de wetgever of door de uitvoerende instanties[4]. Van de voorspelbaarheid en rechtszekerheid, die een van de voordelen van regeren door middel van wetgeving zou behoren te zijn, komt daardoor minder terecht al naargelang de hoeveelheid regelgeving groter en hun werking gecompliceerder wordt. De groei van het aantal regels is exponentieel, maar de toename van de complexiteit van het systeem is nog een orde groter. De regelgeving als middel van bestuur van de samenleving, die toch het kenmerk is van de democratische rechtstaat, zal daarom onvermijdelijk op den duur in de eigen groei gaan stikken.
Er is geen alternatief voor de terugkeer naar het freies Ermessen van de verantwoordelijke overheidsdienaar. Alleen dan kan het aantal regels beperkt blijven. De rechtsongelijkheid die dat onvermijdelijk mee brengt moeten we op de koop toe nemen. Dat blijkt uiteindelijk toch het mindere kwaad.
- Zouden we het anders doen en ieder geval afzonderlijk willen beoordelen op de eigen merites, dan zouden we individuele ambtenaren de macht moeten geven om naar eigen inzicht te handelen. Dat zou noodzakelijk tot verschil in behandeling en dus tot rechtsongelijkheid leiden. Wie rechtsgelijkheid wil krijgt bureaucratie, dat kan niet anders.
- Kenmerkend voor een bureaucratisch apparaat is dat haar werkzaamheid door regels wordt bepaald en dat eigen initiatief van individuen daarbij geen dominante rol kan spelen. Regels kunnen alleen worden gemaakt voor voorzienbare gevallen en het aantal daarvan is per definitie beperkt.
- Zie bijvoorbeeld ‘ De economische potenties van het immigranten ondernemerschap in Amsterdam’, een gemeentelijke publicatie uit 1997. Het is overigens opvallend dat de overheid veel toleranter is tegenover allochtone regelovertreders dan tegenover autochtonen. Wellicht is dat een voorbeeld van compenserende gelijkheid.
- zie de aanschrijvingen van de belastingdienst, die als regelgeving de wetgeving zelf in aantal en omvang verre overtreffen.
Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp