De ontwikkeling van een rechtsstaat hanteerbaar houden vereist marchanderen met haar volledige rechtvaardigheid, argumenteert Toon Kasdorp.

Bernard Wientjes [1], van de werkgevers, beklaagde zich in de Volkskrant van 13/3/10 over de overmatige regelgeving in Nederland. Tegelijk is hij er trots op om in een rechtsstaat te wonen. Dat dilemma kennen we allemaal. De rechtsstaat brengt mee dat wat voor de een geldt ook geldt voor de ander en de manier waarop je dat verzekert is met regels en bureaucratie.

Heb je eenmaal regels dan gaat er een molen draaien die er voor zorgt dat je er steeds meer krijgt. Regels blijken in de praktijk nooit helemaal volgens plan te werken. Wil je ongewenste gevolgen uitbannen dan vraagt dat om nieuwe en aangepaste regels en zo komt automatisch van het een het ander.

Er is een wetmatigheid is, die inhoudt dat iedere echte rechtsstaat die oud genoeg is onbestuurbaar wordt door een groeiend oerwoud van regels.

Kan dat dan niet anders? Jawel, dat zou kunnen als we bereid waren om genoegen te nemen met een minder dan ideale rechtstaat waar van tijd tot tijd onrecht plaats vindt en we bovendien het risico durven te lopen om mensen te vertrouwen.

Het alternatief voor een blinde toepassing van regels is om mensen beslissingen te laten nemen op grond van hun rechtvaardigheidsgevoel. Dat is niet zo gemakkelijk. Het aantal mensen aan wie je zo iets toe kunt vertrouwen is misschien niet zo erg groot en bovendien, hoe integer mensen ook zijn, ze hebben altijd verschillende ideeën over wat rechtvaardig is. De gelijkheid gaat er voor een deel onder door in zo ‘n systeem en daarmee een belangrijk element van de democratie. Van de andere kant kun je beter een samenleving hebben die niet in alle opzichten rechtvaardig en democratisch is maar die iedereen vrijheid van leven geeft. Redelijk rechtvaardig en redelijk democratisch maar daarnaast ook overzichtelijk en hanteerbaar.

Dat zou bijvoorbeeld betekenen een onderwijssysteem waar de besten meer voordeel van hebben dan de minder slimmen en een gezondheidszorg die niet helemaal voor iedereen op dezelfde wijze toegankelijk is maar die wel aan iedereen een behoorlijk minimum garandeert. Niet de sterkste schouders dragen meer overal de zwaarste lasten maar de armen worden wel ontzien. Over de hele linie zullen utopische plannen de kast in moeten en hebben we genoegen te nemen met een niet helemaal ideale oplossing. Maar we mogen wel hopen dat het dan werkt en dat het ook zal blijven werken. Die hoop kunnen we niet hebben voor het progressieve systeem dat we in de zestiger jaren hebben opgezet en dat nu op zijn laatste benen lijkt te lopen.

---

1. Wientjes was op dat moment voorzitter van de werkgevers. Wientjes is de volkse vorm van de naam Wintgens. Wintgens is een deftige Limburgse familie van mijn-eigenaren. Uit Spekholzerheide, als ik me goed herinner. Je spreekt het Wientjes uit. Maar wie ook Wientjes heet is wat minder deftig of was dat vroeger. Tegenwoordig kijken we meer naar wat mensen presteren dan hoe rijk hun voorouders waren.

---

Dit artikel verscheen in licht gewijzigde vorm eerder op het Blog van Toon Kasdorp