Haye van der Heyden was een gevraagd en succesvol scenarist, regisseur en acteur en kent de wereld van theater, televisie en film als geen ander.

Van der Heyden schreef onder andere In De Vlaamsche Pot, Diamant, Kinderen Geen Bezwaar, Bloedverwanten en Divorce, stond aan de wieg van theatergezelschappen Purper en Mussen & Zwanen en acteerde in Binnenlandse Zaken en Laat Maar Zitten. Als regisseur werkte hij onder meer met Adèle Bloemendaal en Ramses Shaffy.

Tot hij op de televisie verklaarde dat hij begreep waarom mensen op Geert Wilders stemmen. Als zoon van NSB-ouders begrijpt Van der Heyden hoe uitsluiting en demonisering werken. Zijn belangrijkste opdrachtgever VARA/BNN verklaarde vervolgens dat ze hem ‘natuurlijk’ niet meer voor opdrachten zouden benaderen, en zo meer waarover Wierd Duk nog onlangs een groot artikel vol pende. Paria is een Indiaas begrip, maar de vertaling onaanraakbare wordt steeds vaker een maatschappelijke realiteit.

Ik!
Dat Van der Heyden daardoor meer tijd had om Ik! te schrijven moeten we dan maar als een geluk bij een ongeluk beschouwen. Ik! is een lekker lezend boek over een uiterst narcistisch personage voor wie acteren alles is. Die verder weinig tot niets kan, maar daarvoor ook geen belangstelling heeft. De inhoudsloosheid van de gemiddelde acteur wordt vilein gesuggereerd met de dilemma’s waarin de hoofdpersoon zich gemanoeuvreerd voelt als hij zich voorbereidt op interviews.

Wat het voor kenners van de acteurswereld leuk kan maken is de herkenbaarheid van een aantal zeer bekende Nederlandse acteurs (naar ik begreep), in ieder geval herkenbaar voor wie geregeld DWDD bekijkt. Maar ook zonder direct de namen er aan te kunnen hangen is duidelijk genoeg wat hier gaande is, wat de beperkingen van alle hoofdpersonen zijn en dat ze meer zwakten hebben dan men hen normaal toerekent. Dit is speciaal pijnlijk zichtbaar in de scène waarin de hoofdpersoon aangeeft geen idee te hebben over wat zijn mening over pedofilie zou moeten zijn, en niemand hem daarin kan of durft te raden.

Het is een vrij nonchalante wijze om te verklaren hoe acteurs op televisie in beeld vaak de meest monsterlijke gaffes maken, en toont zonder veel verdere nadruk waarom acteurs en actreutels (Theo van Goghs bon mot komt in het boek niet voor) zo’n kudde elkaar napratend pluimvee vormen. Zonder voorbereiding of souffleur zijn het op zijn best wandelende echoputjes. Het acterend deel der natie is vooral een spiegel, en dat is waarin het zichzelf ook het liefste ziet.

Jaar van de Kreeft
De voornaamste lijn in het verhaal deed me onweerstaanbaar denken aan In het Jaar van de Kreeft, van Hugo Claus – een boek dat ik veertig jaar geleden las. Deze bestseller uit 1972 gaat meer over een hippie-achtig milieu dan over de moderne bohemiens onder ons acterend bevolkingsdeel, maar er zijn zowel duidelijke overeenkomsten in sfeer als in de algemene lijn van het verhaal. De aantrekkingskracht van ‘bohemiens’ – als je die in Nederland werkelijk zo zou kunnen betitelen – op jonge mensen die met hun leven eigenlijk geen weg weten is een ander thema dat nadrukkelijk aanwezig is, en Van der Heyden verwerkt dat een stuk beter dan Hugo Claus indertijd.

Het is zelfs mogelijk dat de inspiratie voor dit boek mede ontstond door een bewerking van deze succesroman van Claus voor toneel, twee jaar geleden. Zou Van der Heyden die productie gezien hebben? Het lijkt waarschijnlijk, want het boek van Claus leest bijna niemand meer. Het verhaal van Van der Heyden heeft wat tijd nodig om op gang te komen. Hij neemt de tijd de personages duidelijk te schilderen, alvorens op de crux van het boek af te gaan. Maar dan gaat het ineens ook heel hard. Hilarische scènes wisselen momenten van obligaat-desperate wanhoop af, waarmee de schrijver nadrukkelijk zijn hoofdpersoon in perspectief zet. Voor zover de regelmatige verzuchtingen over diens eigen miskenning dat niet al doen.

De onbarmhartige wijze waarop Van der Heyden acteurs maatschappelijk in perspectief plaatst zou eigenlijk verplichte lectuur op de Kleinkunstacademie en aanverwante oorden moeten zijn. Niet zozeer als spiegeling voor de eigen toekomst van studenten, maar als handleiding voor docenten om hun leerlingen er van te doordringen zich bij klep-TV als DWDD ietwat in te houden over dingen waarvan ze toch geen verstand hebben. Vooropgesteld dat men zelfs bij DWDD ooit maar belangstelling voor hen zou krijgen – ook daarin leest IK! aankomende kleinkunstenaars terloops enige harde lesjes.

Ik!, en gij
IK! is een zowel vaardig geschreven als erg leuk boek. Zeer vermakelijk. Het verhaal is prettig voor een rustig weekend thuis, maar ook om mee te nemen op vakantie. Ondanks de soms pijnlijke scènes is leedvermaak niet verboden. Hier en daar pik je ook nog eens wat interessante tips op over de eenvoud waarmee acteurs mensen kunnen misleiden. Zelf heb ik er in ieder geval veel plezier aan beleefd.

---

Haye van der Heyden – IK!

Prijs: €19,95

206 pagina’s

Uitgeverij Van Praag – uvp.nl

ISBN: 978 90 490 1961 7

Bestellen kan hier.

Ebook € 6,95

.