De Duitse generaal/politicus Erich Ludendorff (1865-1937) was niet alleen een belangrijke veldheer, hij was ook de belangrijkste intrigant tegen de Republiek van Weimar na de Eerste Wereldoorlog. Hij werkte direct samen met de moordenaars van Karl Liebknecht en Rosa Luxemburg, was voorman in twee staatsgreeppogingen en pacteerde bijna opnieuw, ditmaal tegen Hitler, in 1935.

Dr. Perry Pierik (geb. 1965) verdiepte zich lange tijd in het leven van deze omstreden man, wiens invloed nog nauwelijks begrepen wordt.

Dit boek was een lange bevalling. Ik heb er over een periode van 17 jaar aan gewerkt. Ludendorff heeft zich werkelijk met alles bemoeid in zijn tijd, en ik moest me dus in veel kwesties verdiepen. Het had sneller gekund als ik wat langer aan een stuk had kunnen doorwerken, maar die tijd ontbrak mij door de uitgeverij, met meer dan 200 uitgaven per jaar. Maar Ludendorff vormde voor mij wel de sleutel tot veel vragen die ik had openstaan, en dat dreef mij voort. Wat betreft de tijd: je bent niet verplicht om ’s avonds tv te kijken… ik gebruik de televisie als radio – staat aan, maar ik zit er met mijn rug naar toe. Dan archiveer en orden ik, dat is de basis voor mijn boeken.

We kunnen de 622 pagina’s van je boek doornemen, maar de lezer wil graag kort weten: Wie was Erich Ludendorff?

Tussen 1915 en 1925 was Ludendorff zonder twijfel een van de machtigste mannen van Duitsland. Dit was een cruciale tijd, waardoor hij de motor achter twee grote rampen kon worden: het communisme in Rusland en de opkomst van Hitler. We zijn geneigd Ludendorff te minimaliseren, door zijn sektarische gedrag onder invloed van zijn tweede vrouw, dr. Mathilde von Kemnitz, die je als een soort Duitse madame Blavatsky zou kunnen interpreteren. Zoals iedere ‘goede’ sekte halveerde zijn aanhang in die tijd ieder half jaar door nieuwe schisma’s.  Terugkijkend vinden we zijn ideeën doldwaas en zijn we geneigd hem daardoor te bagatelliseren. Voor de periode na 1925 is dat meer begrijpelijk, maar ook toen had hij nog zekere macht. Zo werd hij in 1935 nog door de generaals gepolst voor een staatsgreep tegen Hitler en beloofde ‘das Militär de ridicule ideeën van hem en zijn vrouw tot verplichte leerstof te maken op de militaire academies, en werd zijn eigen nieuwe godsdienst- interpretatie (‘Deutscher Gottglaube’) officieel erkend. Voor 1925 zou je Ludendorff als de grote motor achter de dolkstootlegende kunnen zien, en verspreider van de Protocollen van de Wijzen van Sion- over een vermeend joods wereldcomplot. Dit was regelrechte humus voor de holocaust. Een van de belangrijkste auteurs op dat gebied, Gottfried zur Beek, was notabene een stafofficier van Ludendorff en reikte hem deze geestelijke munitie al in 1919 aan. De Protocollen zijn  tot de dag van vandaag actueel, vooral in de Arabische wereld. Niet voor niets stel ik dat de meest fatale vriendschap van de 20ste eeuw in Ludendorffs huis plaatshad: die tussen de Reichsführer-SS Heinrich Himmler en Rudolf Höss, de latere commandant van Auschwitz. Dit waren geen rafelrandzaken maar juist de kern van een grote diepe en duistere macht.

De biograaf poseert bij het graf van enkele Kafka’s.

Is dit DE definitieve biografie over Ludendorff?

In elk geval is het de meest definitieve tot nu toe, maar ik zie dit niet snel ‘gepasseerd’ worden.  De meeste boeken over Ludendorff eindigen met het einde van de Eerste Wereldoorlog. Dit verwonderde mij altijd, omdat zijn invloed na de oorlog erg groot was, en zijn rol bij de opkomst van de militante rechterzijde (die heel wat groter was dan de nazi’s alleen) en bij Hitler en de NSDAP erg belangrijk was. Ik heb een aparte kast in mijn bibliotheek met alleen maar Ludendorff-Verlag uitgaven en ik bezit de exemplaren van zijn tijdschrift Am heilige Quell en zijn krant Ludendorffs Volkswarte. Dat zijn unieke bronnen. Daar is tot nu toe te weinig aandacht voor geweest.

Ik heb geprobeerd in balans te blijven. Ik was natuurlijk bovenmatig geïnteresseerd in zijn uitgeversleven. Dat hoofdstuk was aanvankelijk veel groter. Met pijn in het hart heb ik enorme delen geschrapt. Dan voel je als historicus de neiging ‘compleet’ te willen zijn, maar dat is dodelijk voor de leesbaarheid. Je moet het met voorbeelden doen, dan mogen er meerdere zijn, maar je moet de lezer behoeden voor het vastlopen in een moeras van namen en titels. Maar verschillende hoofdstukken in het boek zouden moeiteloos tot monografie kunnen uitgroeien. Alleen al Ludendorffs rol bij de geblindeerde trein met Lenin naar Rusland bijvoorbeeld. Daarnaast zou er ook nog veel meer polemiek mogelijk zijn, het is onvoorstelbaar hoe naïef historici als Nebelin en Pytra over Ludendorff en Lenin schrijven, of helemaal niet schrijven. Dat heeft mij echt verbijsterd. Soms moet je ook stil staan bij sommige zogenaamd ‘onbenullige mededelingen’ in de memoires van Ludendorff, zoals zijn bezoek aan Paul von Hindenburg vlak voor de Kapp-putsch. Het lijkt mij voor de hand liggend dat Ludendorff Von Hindenburg voorzichtig  heeft ‘gepolst’ voor de komende staatsgreep. Dat zijn logische conclusies, waar blijkbaar niemand op kwam.

Is dit de specialiteit van Perry Pierik: aparte, onderbelichte figuren? Voel je je een soort Wim Zaal?

Van Wim Zaal, die ik ook uitgeef, ben ik een groot bewonderaar. Scherpe geest, geweldige pen, minimalistisch in zijn schrijven maar raak. Ik ben barokker. Zaal zocht en zoekt altijd de rafelrand op, zoals hij dat zelf stelt. Tot die categorie behoorde Ludendorff niet. Ludendorff was de macht.

Inderdaad een groot verschil met de randfiguren waar Zaal zo interessant over schrijft… Iets anders. Heb je een zekere bewondering voor Van Ludendorff? Ik doel dan niet op bepaalde ideeën over joden bijvoorbeeld, maar op vakmanschap. Vat deze vraag nuchter op, zoals Sebastian Haffner in “Kanttekeningen bij Hitler” ook over Hitlers successen kon schrijven…

U vraagt of er zaken zijn die te bewonderen zijn? Ludendorffs leven was een leven van strijd, en daar zullen sommigen natuurlijk een zekere deugd in zien. Er is geen grens op deze wereld die niet door wapengeweld getrokken is, dat lijken we nu wel eens te zijn vergeten. Maar de Eerste Wereldoorlog was toch vooral de oercatastrofe waardoor Europa de wereld in een zwart gat wierp. Achteraf gezien denk ik dat de zogenaamde ’korte twintigste eeuw vanaf 1914’ misschien toch nog niet zo kort was en dat we ook huidige ontwikkelingen kunnen terugvoeren tot wat in augustus 1914 zo opgewonden begon. Het krachteloze Europa van nu is een product van de uitputtingsoorlogen van de  20ste eeuw. De ijver waarmee Ludendorff gewerkt  heeft aan dit ondergangsscenario is ‘bewonderenswaardig’. Ik geloof dat deze man nimmer meer dan vier uur sliep. De wilskracht was enorm, hetgeen ook voor Hitler gold.

Als de beide wereldoorlogen op wilskracht te winnen waren geweest, had Duitsland ze gewonnen.

 

---

PERRY PIERIK – Erich Ludendorff

Uitgeverij Aspekt
ISBN: 9789463380218
622 pagina’s
Verschijningsdatum: maart 2017
Prijs: €29.95

---

Deze recensie verscheen eerder op het Blog van Renzo Verwer. Zie ook Renzo’s vorige boek: Vrijheid van meningsuiting voor beginners.
Blogs: http://www.renzoverwer.wordpress.com en
http://www.liefdesmarkt.nl
Op Twitter te vinden als @liefdesmarkt