Zijn politieke afrekeningen echt een groeiend probleem, zoals de Raad van State ongevraagd instak bij media, parlement en regering?

Dit is een lastig probleem, omdat de Raad van State een gemankeerde analyse heeft afgegeven. Dit valt minder eenvoudig te ontwarren dan op het eerste gezicht mogelijk lijkt, en dat is waarom hier naar mijn oordeel sprake s van een gemankeerde analyse. Dat je moet pogen te doorgronden hoe en waarom het proces niet goed meer verloopt is wat de RvS eigenlijk nalaat. Naar oorzaken wordt te weinig gekeken, en zonder het benoemen van oorzaken resteert weinig anders dan kretologie.

Want als de vraag die de RvS aan de orde stelt primair te maken heeft met dat het land onbestuurbaar wordt, dan verwacht je iets anders dan:

…over de zogeheten ministeriële verantwoordelijkheid, die volgens de Raad van State vaak te ruim wordt gehanteerd. Steeds vaker worden taken en bevoegdheden op afstand van de minister uitgevoerd, maar Kamerleden houden hem of haar er wel voor verantwoordelijk. Dat leidt tot overspannen verwachtingen van wat de overheid kan en mag.
Het kabinet moet duidelijker maken waar ministers en staatssecretarissen voor verantwoordelijk zijn en waarvoor niet. Kamerleden moeten tegelijkertijd minder achter incidenten aanhollen.

Corona-crisis
Omineus is dat dit aan de vooravond van een onderzoek naar het opereren van de regering in de Corona-crisis verschijnt. Zoals ik eerder al stelde moet worden veracht dat dat een bloedbad zal opleveren voor de regeringspartijen, omdat ze in samenspel met het RIVM gruwelijk hebben gefaald. In het verlengde daarvan moet je juist concluderen dat de poging van de regering om een deel van de verantwoordelijkheid voor het Corona-crisis beleid te parkeren bij het RIVM geen goed idee is gebleken. Maar een onderzoek naar hoe de regering de afgelopen maanden opereerde probeert men uit alle macht af te houden? Juist dan is er alle reden voor controle.

Op zijn best arriveert het RvS-advies aan dovemansoren, op zijn slechtst zal de regering het benutten om zaken af te houden en het parlement op afstand te zetten waardoor het haar controlerende taak niet naar behoren vervullen kan. Wat zagen we daarover gisteren tussen neus en lippen door verschijnen?

Minister De Jonge van Volksgezondheid wil op korte termijn lessen trekken uit de aanpak van de Corona-crisis.
(..)
“Wat we gaan doen is geen onderzoek, maar lessen trekken”, zei de minister. “We gaan daarbij natuurlijk onafhankelijke experts betrekken.” Maar hij wil het geen extern onderzoek noemen. “Ik wil het wel een beetje praktisch houden. Niet een dik adviesrapport, daar hebben we helemaal geen tijd voor.”

Voor verantwoording heeft de minister ‘geen tijd’. Hij wil daarom alleen ‘lessen trekken’. En inderdaad staat minister De Jonge hoog genoteerd op de lijst van politieke afrekeningen – als je die term in dit verband wilt gebruiken. Er is veel fout gegaan tijdens de Corona-crisis, en er zijn mogelijk enige duizenden méér doden te betreuren door het virus dan wellicht door adequater handelen had gekund.

Is dit wat de RvS op het oog had met dit advies? Dan gebruikt zij te grote woorden, en laadt zij de verdenking op zich op opportunistische wijze te anticiperen op een potentieel conflict dat de regerende Regentenpartij zou kunnen splijten ten faveure van opnieuw een kabinet dat over een politieke flank moet regeren in plaats van via de vertrouwde clubjes.

Als de RvS daarentegen het plan had een deel van de gegroeide politieke cultuur ter discussie te stellen met als achterliggende gedachte dat het politieke leven van kort na WW2 meer op hoofdlijnen opereerde, dan is de timing van dit advies abject.

Contrasein
De politieke situatie nu is al dusdanig dat ik constateerde dat de PvdA op het punt staat met een groot offensief te pogen haar oude positie als dominante partij in Nederland te herwinnen. Een uitgelezen kans in een politieke cultuur die de RvS kenschetst als een van ‘politieke afrekeningen’. Dat men bij de RvS een afkeer heeft van partijen als PVV, SP en FvD rechtvaardigt een advies als wat nu voorligt niet. Tegelijkertijd kan het beruchte verhaal waarmee Tjeenk Willink als vicepresident van de RvS kwam tijdens de kabinetsformatie van 2012 (waarmee een vetorecht van de koning(in) werd bepleit als laatste barrière tegen populistisch kabinetsbeleid, het Contrasein-voorstel) in dit verband niet snel worden vergeten.

Wat ontbreekt aan de analyse van de RvS, als zij spreekt over de verantwoordelijkheden van bewindslieden, en het hijgerige draven van Kamerleden in hun zucht naar publiciteit? Hoe dit heeft kunnen groeien! Een probleem ter sprake brengen zonder de geschiedenis en de voedingsbodem er onder te analyseren is weinig meer dan een politiek pamflet  En in die zin is het dan tevens eerder een uiting van gefrustreerde onmacht dan een constructieve bijdrage aan een evenwichtiger bestuur.

Evenzo geldt dat voor het noemen van de ‘jacht op ambtenaren, waarmee de RvS onmiskenbaar hint op de Toeslagenaffaire. Ook hier wordt een analyse van ontwikkeling en voedingsbodem node gemist. De ambtenaren van rond 1960 bestaan eenvoudig niet meer. Ze zijn niet langer neutraal en werken niet vanuit het perspectief dat de minister hen oplegt, maar behoeven voor hun positie juist maar al te vaak de juiste partijkaart. Hen dan als neutrale factoren te behandelen is een farce, een ontkenning. Geen weg die men gaan moet.

Het depolitiseren van veel zaken zou de eerste belangstelling van de RvS gehad moeten hebben maar dit advies faalt daarin uiterst pijnlijk. In plaats daarvan lijkt dit meer een pleidooi voor een wegkijken van actuele politieke ontwikkelingen om het kabinet niet voor de voeten te lopen. Moeten Kamer en media zich blind zouden houden voor een deel van wat er plaatsvindt?

Deze analyse laat nog buiten beschouwing dat een andere factor is dat het ministerschap nog evenmin is wat het ooit was. Ook daarvan is een doorwrochte analyse vereist aleer men met obligate adviezen aan kabinet  en Kamer komt. Ook dat de RvS zegt:

Als een minister geen wettelijke bevoegdheden heeft voor een onderwerp, dan moeten de parlementariërs dat respecteren, adviseert de Raad. Daarmee voorkom je schijnvertoningen.

is heel opmerkelijk. In concreto s het waar, maar juist het principe van de ministeriële verantwoordelijkheid gaat verder dan alleen de formele bevoegdheden en invloed van een minister. Als de RvS dat ter discussie wil stellen zijn we verder van huis.