Personeelstekorten zijn het nieuwe normaal op de arbeidsmarkt in Nederland. We missen van alles, maar vooral voltijdwerkers.

In het tweede kwartaal is de krapte op de arbeidsmarkt zo hard opgelopen dat alle beroepsgroepen een tekort aan personeel hebben, meldt het UWV. De personeelskrapte heeft steeds vaker negatieve gevolgen voor de economie en steeds meer werkgevers krijgen ermee te maken.

Het aantal vacatures groeide met 44 procent, maar het aantal mensen met een WW-uitkering die recent hebben gewerkt, daalde met 31 procent. Er waren dus meer vacatures en minder mensen om ze in te vullen. Al met al was de arbeidskrapte in het tweede kwartaal twee keer zo groot als een jaar eerder. In het eerste kwartaal duidde het UWV alle arbeidsmarktregio’s al aan als ‘krap’ of ‘zeer krap’. Maar onder meer reisbegeleiders, schilders, hulpkrachten in de bouw en chauffeurs waren toen nog wel te vinden. In het tweede kwartaal was er ook bij die beroepen een personeelstekort. Bij 75 procent van de beroepsgroepen geldt dat ze te maken hebben met een zeer krappe arbeidsmarkt. Bij ingenieurs, elektriciens, machinemonteurs, verpleegkundigen en softwareontwikkelaars was de krapte het grootst.

Tegelijkertijd is Nederland nog steeds kampioen deeltijdwerken in Europa, dus er is ruimte om meer te werken, meldt consultant PwC in een actueel rapport. Het bureau schat in dat Nederland tot 2027 zo’n 450.000 fulltime medewerkers tekort komt. Als de gemiddelde Nederlandse parttimer niet 21 uur, maar 25 uur per week zou gaan werken – zoals het gemiddelde is in landen als België, Zweden en Roemenië – dan winnen we 425.000 fte. Daarmee zou dus bijna volledig aan de behoefte worden voldaan.

Maar wie meer gaat werken houdt er netto weinig aan over. Weekblad Elsevier berekende dat twee basisschoolleraren (3 en 4 dagen) die een dag extra gaan werken bruto 13.400 euro per jaar extra vangen. Na belasting en kinderopvangkosten en -toeslag blijft daar 960 euro per jaar netto van over, ofwel iets meer dan 68,50 per maand. Door een serie op zich goedbedoelde toeslagen voor huur, kinderen, opvang en zorgkosten houden ook eenverdieners met een jaarinkomen tussen 23.000 en 50.000 euro van 1000 euro loonsverhoging ook slechts 240 euro netto over.

In de Miljoenennota staat onder meer dat werknemers minder belasting gaan betalen: het tarief van de eerste inkomstenbelastingschijf zal met 0,11 procentpunt dalen. Daarnaast stijgt de arbeidskorting en ook het minimumloon wordt in het nieuwe jaar 10 procent hoger. Dat zet dus ook geen zoden aan de dijk: de lagere arbeidsbelasting geldt voor iedereen en niet alleen voor hen die meer gaan werken. Het werk wat je al deed, loont wel iets meer maar je wordt niet extra beloond als je meer gaat werken. Verder is het volgens de economen van groot belang dat er naar toeslagen wordt gekeken. Want voor sommige mensen betekent meer werken ook het verlies van toeslagen.

Naast de vraag of meer werken loont en mogelijk is, is er nog de wenselijkheid hiervan. Iedereen moet zijn eigen afweging hierover kunnen maken. Nu is het zo dat het belasting- en toeslagensysteem roet in het eten gooien. Oververhitte economie, oververhitte arbeidsmarkt en een kabinet dat te veel hooi op zijn vork neemt. Daarbovenop zien we een grote schok in de energiemarkt en veel te hoge inflatie, hoger dan in veel andere landen, overheidsuitgaven die richting 50% BBP gaan, de hoogste in meer dan 40 jaar.

Het kabinet ‘investeert’ de komende jaren €1,2 miljard om werkenden aan te zetten tot continue om- en bijscholing. Dat ‘historisch hoge’ bedrag moet een cultuurverandering aanzwengelen, zegt minister Karien van Gennip (Sociale Zaken en Werkgelegenheid). “Anders redden we het niet als kenniseconomie.” Dit gaat ook niet werken. Overheidssubsidie voor dit soort doelen heeft een lang verleden als weggegooid geld, daar zijn de OESO-economen unaniem in.

Onbenut arbeidspotentieel
Ziekte en pensioen zijn voornaamste redenen om niet te werken. Volgens het CBS hadden in 2021 hadden 3,9 miljoen personen van 15 tot 75 jaar geen betaald werk. Van hen behoorden 0,8 miljoen personen tot het zogenoemde onbenut arbeidspotentieel: zij zochten recent naar werk of gaven aan op korte termijn te kunnen beginnen. De overige 3,1 miljoen zochten niet recent naar werk en konden niet per direct starten.

De economie lijdt steeds meer onder de arbeidskrapte die een nadelig effect heeft op de groei. Er zijn niet alleen lange wachttijden bij Schiphol of minder bussen en treinen die rijden. Ook voorzieningen als de zorg en het onderwijs staan onder druk. Sommige bedrijven zien zich gedwongen hun deuren te sluiten, deels ook door de uit de klauw gierende energieprijzen.

Verdienmodel
Onze agrarische sector is nu nog heel productief, we zijn één van de grootste exporteurs van voedsel. Daarover is veel te doen. Waarom we graag een grote agrarische producent en exporteur willen zijn? Het lijkt nogal evident. Het is een belangrijk onderdeel van ons verdienmodel. Het is cruciaal voor onze levensstandaard om economische activiteiten te hebben die veel waarde creëren. Ook mensen die helemaal niets met de agrarische sector hebben, profiteren ervan, al realiseren die zich dat kennelijk niet.

Een voorbeeld over kappers kan dit illustreren. De kappers in ons land en hun collega’s, in zeg Laos, doen in wezen allemaal hetzelfde, ze knippen het haar van hun klanten. Toch hebben kappers hier een hogere levensstandaard. Dat komt doordat Nederland in de rest van de economie zoveel meer waarde creëert dan die andere landen. Het is te danken aan het hogere verdienvermogen van onze economie als geheel, onder meer dankzij de agrarische sector.

Voor de financiële crisis van 2008-2009 hadden we een grote bankensector die internationaal meetelde. Dat leverde een veel hoogwaardige, goed betaalde werkgelegenheid op. Maar dat wilden we niet meer en wat ooit de parel van onze bancaire sector was, is nu klein, in meerderheid in staatshanden en overnamedoelwit van een Franse bank. Heel veel banen zijn er verdwenen. Vermogensbeheer is goeddeels in buitenlandse handen gevallen.

Reuzen vertrekken
Ook zien we reuzen als Unilever en Shell vertrekken. ‘Opgeruimd staat netjes’ zeggen sommigen, maar het kost wel goed betaalde banen. Wie kan er voor een was- en knipbeurt straks nog 50 euro betalen? Het vertrek van DSM is het laatste dieptepunt in deze trieste opsomming, straks Boskalis, IHC Caland sluit een scheepswerf, aluminiumbedrijf Aldel sloot de deuren. Triest, want het staat als een paal boven water dat de levensstandaard van iedereen afhangt van het totale verdienvermogen van een land.

De arbeidsproductiviteit in Nederland vertoont al vele jaren weinig neiging tot stijgen. Nederland als ‘diensteneconomie’ heeft een serieus nadeel. De arbeidsproductiviteit kan niet zo snel groeien als in de maakindustrie. Dit wordt ook wel de Wet van Baumol genoemd. Dat laat zich ook aldus illustreren: de Volksbank gaat de kosten van klantonderzoek doorberekenen aan zijn rekeninghouders. Eerder besloten ABN Amro en ING Bank tot eenzelfde maatregel. De afgelopen jaren hebben banken miljarden uitgegeven om witwasonderzoek te verbeteren, en die kosten lopen alleen maar op. Vele miljarden gaan bovendien naar een ambtenarenleger en allerlei asiel-, klimaat- en stikstofmaatregelen, die ook weer nul komma nul bijdragen aan het BBP.

Die overheid van ons is maar een dure hobby. Op dit moment verspillen talloze mensen hun tijd in suffe, nutteloze of zelfs schadelijke banen, met management, vergaderen, externe onderzoeksbureaus, onnavigeerbare, overcomplexe en uiteindelijk irrationele systemen. Als je het onderzoek zo leest, ontstaat er een beeld van een bestuurscultuur die ertoe leidt dat er jarenlang geld wordt weggesluisd bij de uitvoerders, om vervolgens met allerlei stuurgroepen uit te zoeken waarom het steeds slechter gaat met de uitvoering. Een samenleving van veel te veel baasjes en veel te weinig werkbijen, die vastzit in een eindeloze cirkel van slecht beleid compenseren met nog meer beleid.

Overmanagement
Het onderwijs en de zorg lopen ook volledig vast in overmanagement. We leiden per jaar duizenden theoretische experts op om in dit circus op te treden. Zie in het onderwijs hoe meer notaschrijvers en onderwijsdeskundigen erbij komen, plannenmakers en planningbewakers, hoe slechter de jeugd leert lezen en rekenen. Hoe meer bestuurskundigen erbij komen, hoe slechter de staat bestuurbaar blijkt. Consultants, deskundigen, lobbyisten en ambtenaren maken miljarden euro’s kwijt in vergaderzaaltjes en onderzoeksrapporten.

In het boek Bullshit Jobs: A Theory stelt de antropoloog David Graeber dat er miljoenen zinloze banen zijn die eigenlijk alleen dienen om mensen aan de slag te houden. Overgewaardeerde bezigheidstherapie, waarvoor vaak twee, drie of nog veel meer keer modaal voor wordt betaald. ‘En waarschijnlijk heeft u er ook een’, zo vertelt hij aan al die mensen die veelal in de groep vallen met een academische opleiding.

Hij doelt hier op administrateurs, consultants, effectenbemiddelaars, marketeers, bedrijfsjuristen, beleidsmedewerkers, pr-functionarissen, publicisten, managers en ga zo nog maar een tijdje door. Als die banen morgen worden opgeheven, merkt niemand er wat van, meent Graeber. Als mensen met een dergelijke baan iets nuttigs zouden gaan doen, zijn er geen grote tekorten meer in essentiële functies. En kan voor mensen in de zorg, het onderwijs en de politie de druk worden verlicht.

Plus dat een groot deel van de economische literatuur concludeert dat herverdeling via belastingen doelmatiger is dan herverdeling via het minimumloon. Een verdere verhoging van het minimumloon is daarom onverstandig. In plaats hiervan zou het kabinet beter kunnen kiezen voor gerichte lastenverlichting middels lagere belastingen, hogere heffingskortingen en uitfasering van het toeslagencircus: meer koopkracht, kostenreductie voor werkgevers, werken wordt weer lonend en ondernemen wordt aantrekkelijker.

De arbeidsmarkt is te belangrijk om aan de overheid over te laten en een maakbare arbeidsmarkt is een illusie. Daarvoor is de economie te ingewikkeld, te complex om in de modellen van ambtelijke bureaucraten van al die overheidsbureaus te gieten en er zinvol beleid uit te destilleren. Dus wordt er vooral maar een beetje aangemodderd.