Het opnieuw opgelaaide debat over het veronderstelde racisme bij het Forum voor Democratie, gaat volledig voorbij aan een aantal belangrijke feiten die formeel thuishoren in het nature/nurture-debat. En eigenlijk praat men nog langs elkaar heen ook, vindt Victor Onrust.

Op mijn blog staan al minstens tien stukken over ongelijkheid en discriminatie. Dat dat de natuurlijke gang van zaken is. In het dierenrijk, maar zeker ook in het mensenrijk: de samenleving.

Dat er toch weer over geschreven moet worden is niet vanwege de poging door een minister een democratische partij te demoniseren door een versleten racismebeschul­diging te uiten, maar vanwege degenen die, terwijl ze dit kritiseren om het hardst roeptoeteren dat over ras spreken niet kan. Zich vaak beroepend op het feit dat “ras” niet bestaat, en anders met redeneringen zoals “hoewel er misschien wel verschillen bestaan niet alle zwarten de marathon kunnen winnen”, of “dat er ook zwarten met een hoog IQ zijn”. Met als toppunt van onbenulligheid Maxim Februari die liefst iedere vorm van statistiek en dataverzameling in de prullenmand wil gooien. Wat dan weer enorm wordt toegejuicht door de eerder genoemde criticasters van de racismebeschuldiging.

Etnie of etnische groep, eventueel “volk”, kortom afstamming is een beter begrip om te begrijpen hoe mensen collectief verschillen en wat daarvan de consequenties zijn, maar omdat dit vaak verwisseld wordt met ras ontkomen we er niet aan het daar eerst over te hebben. Ras is een biologisch begrip. Het is een indeling van een soort in ondersoorten die bepaalde genetisch overgedragen eigenschappen gemeen hebben.

Voor honden schijnt het geen enkel probleem te zijn het over ras te hebben, ook niet in karakterologisch opzicht. Ik ben geen kenner maar volgens mij is de Pitbull behoorlijk agressief en is hij daarop ook gefokt. Dat neemt niet weg dat er waarschijnlijk ook wel een zachtaardige Pitbull zal bestaan. Volgens de “hij doet niets”-eigenaren in ieder geval wel.

Voor mensen schijnt het een probleem te zijn dat zolang het om fysieke eigenschappen gaat men nog wel wil erkennen dat er zoiets als ras bestaat, maar zodra het om karakter of intelligentie gaat opeens niet. Terzijde: de bastaard, de niet raszuivere, is vaak genetisch beter af dan de loepzuivere nakomeling.

Het enige waarin voorzien moet worden is dat mensen die aan hun afkomst kunnen en willen ontsnappen die mogelijkheid ook krijgen.

Culturele kenmerken, vooral de waarden waarmee men is opgegroeid, zijn vele malen belangrijker dan erfelijke eigenschappen voor de omgang tussen mensen. En daar gaat het uiteindelijk om. Die waarden hebben wel een biologische basis, maar worden in de opvoeding en niet genetisch overgedragen. Zij verschillen tussen culturen en evolueren in een historisch proces. Een cultuur — etnie, volk — verkrijgt samenhang door gedeelde waarden: zo hoor je met elkaar, met je volksgenoten, om te gaan. Het is de kern van waarom iemand tot etnie A en niet tot etnie B gerekend kan worden. Je stamt niet alleen biologisch af van je ouders maar ook, en vooral, cultureel. Het is nergens voor nodig het over ras te hebben.

Ga ik anders om met domme mensen (ja, die bestaan) dan met slimme mensen? Ja natuurlijk. Verschillend omgaan met verschillende slimheidsgraden is heel verstandig en noodzakelijk. Ook ga ik verschillend om met mensen die gemakkelijk willekeurige vrouwen “hoer” noemen ten opzichte van degenen die dat niet doen. En moet daarbij aantekenen dat de hoer-roeppers goeddeels samenvallen met de dommen. En zo loop ik als ik onder de mensen kom de hele tijd te discrimineren.

Zuiver racisme, dat een zwart persoon die als advocaat gekwalificeerd is en zich zo kleedt en gedraagt vanwege zijn zwart-zijn iets geweigerd wordt komt eigenlijk niet of hoogst zelden voor in de westerse samenleving. In ieder geval niet bij degenen die daarvan publiek beschuldigd worden. In een veel westerse landen is er positieve discriminatie waardoor de kansen zelfs verbeteren.

Dat een persoon die in uiterlijk en gedrag agressie uitstraalt geweigerd wordt bij de discotheek of een bepaalde baan niet krijgt is begrijpelijk. En er bestaat een verband tussen genen en cultuur (memen) dus het zal niet toevallig vaak gaan om mensen met bepaalde fysieke kenmerken. Waarden zijn niet willekeurig over de wereldbevolking verdeeld maar oude, in zekere zin toevallige genetisch verwantschappen zetten die samenhang in de culturele bagage voort. Niet zo vreemd als men beseft dat het over grotere afstanden vermengen van bevolkingen vroeger in een veel trager tempo en ook zeer ongelijkmatig verdeeld over de wereld verliep. En dat zelfs toen verplaatsing makkelijker werd de eigen familie of stam een belangrijk element bleef waar slechts met (oorlogs)geweld inbreuk op gemaakt werd.

Goed, dan komen we nu tot een eerste vraag: mag X, behorende tot cultuur A, anders omgaan met Y behorende tot cultuur B dan met Z behorende tot zijn eigen cultuur A? Het lijkt mij een enorme beknotting van iemands vrijheid als geëist zou worden dat hij alle personen gelijk behandelt. Eigenlijk al als geëist zou worden dat hij alle personen binnen zijn eigen cultuur A gelijk behandelt. En dat geldt ook voor kleine bedrijven en organisaties die de vrijheid moeten behouden aan te nemen wie ze willen. Van grote organisaties mag verlangd worden dat voor zover kandidaten zich volgens de regels van het bedrijf willen gedragen in de eerste plaats op kwalificatie en functionele geschiktheid wordt geselecteerd en culturele gepastheid een minder grote rol speelt. Bovengenoemde critici van de racisme-roepers zullen dit in het algemeen beamen, hoewel ik vrees dat er toch een aantal zijn die vinden dat iedere Marokkaan toegelaten moet worden tot iedere discotheek en iedere moslim politieagent moet kunnen worden.

Belangrijker is het je af te vragen hoe het zit met de “gelijke behandeling van gelijke gevallen” door de overheid. In het verleden is deze eis vooral gesteld tegenover de willekeur van de koning en de privileges van de adel. Dat wil zeggen dat alle wetten voor alle burgers in gelijke mate zouden gelden en op dezelfde wijze worden toegepast. Dat had meer met “stand” te maken dan met cultuur. Tot op de dag van vandaag is dit een fictie.

Ons sociale stelsel hangt van het onderscheiden van een veelheid van situaties aan elkaar waarmee voortdurend ongelijkheden worden gedefinieerd die tot een verschillende  behandeling aanleiding geven. Ook de zogenaamde blinddoek van vrouwe Justitia is een leugen. De rechtspraak functioneert regelmatig met een politieke agenda, en in ieder geval heeft de advocaatkeuze een grote invloed op de uitkomst van een procedure.

Belangrijker dan dit alles is de vraag hoe die overheid vaststelt dat iets een gelijk geval is. Als de overheid bijvoorbeeld alle rechtzoekende burgers als zodanig als gelijk beschouwt dan zou zij alle advocaten in dienst moeten nemen en op gelijke wijze belonen als officieren van justitie, deze willekeurig, eventueel naar complexiteit van de rechtsvraag toewijzen en van iedere rechtzoekende dezelfde (of geen) bijdrage in de kosten moeten verlangen. Dit is niet de praktijk. Er zijn goede redenen om dit onderscheid, het (wettelijk) vastleggen wat een gelijk geval is en wat niet ook toe te passen op verschillen in culturele afkomst, met name als die cultuur het rechtsstelsel van die overheid in woord en daad afwijst en daarmee ondermijnt en bedreigt.

Juist in dat kader is er een probleem met de status van het individu. Immers al deze beoordelingen en de daaruit volgende rechten en plichten nemen het individu als uitgangspunt, en dat staat op gespannen voet met de eerdere constatering dat afkomst maatgevend is voor iemands morele instelling. Een individu kan zijn afkomst verwerpen en integreren, andere met wetten meer overeenstemmende waarden aannemen. Een zwaar proces, waarbij men een deel van zijn identiteit, van de cultuur van oorsprong op zal moeten geven. Het is belangrijk dat het individu daar zelf voldoende inzet voor vertoont en het is zeer aan te bevelen dat men dit proces als groep — familie — in zijn geheel aangaat.

Het slagen voor een paar testen in taal en maatschappijkennis, het afleggen van een gelofte is onvoldoende. Dit alles heeft wel iets maar niet heel veel met intelligentie te maken. Ongelijkheid tussen rassen, volkeren in intelligentie bestaat, maar is voor de mogelijkheid tot samenleven van ondergeschikt belang. Het delen van waarden is fundamenteel voor samenleven. En niet eenvoudig te realiseren.

Terzijde: Gelijkheidswensers hebben het vaak over gelijke kansen die wel tot ongelijke uitkomsten mogen leiden. Eigenlijk bedoelen ze daarmee dat op het moment van geboorte iedereen een gelijke kans moet hebben. Maar maatschappelijke afkomst ligt net zo vast als biologische afkomst, tenzij de staat de opvoeding vanaf dag een op zich neemt.

Er is geen egalitaire samenleving nu, en waarschijnlijk nooit. Dat moeten we ook niet willen. Het enige waarin voorzien moet worden is dat mensen die aan hun afkomst kunnen en willen ontsnappen die mogelijkheid ook krijgen.

---

Dit essay verscheen eerder op Harde woorden