Het dubbelinterview dat De Volkskrant zaterdag publiceerde, met Mark Rutte en Lodewijk Asscher, was vooral interessant als officiële markering van de overgang tussen twee soorten politiek: tussen democratie en een elitaire pseudo-dictatuur.

Het is een misverstand dat er in een regenteske dictatuur geen politiek leven zou bestaan. Het is anders, we zijn niet gewend het te nemen zoals het is, maar een politiek leven is er ook onder die omstandigheden wel degelijk. De vorm er van dicteert de begrenzingen en de officieel vastgelegde dogma’s die niet aanvechtbaar zijn mogen, maar het geschuifel van politici die belangstelling hebben voor deelname aan de macht en daartoe voorsorteren, klinkt luid en duidelijk voor wie het horen wil.

PvdA en VVD in hun moderne vorm zijn loten aan dezelfde stam. Over de belangrijkste vraagstukken van de moderne tijd zijn ze het min of meer eens, over de manier hoe die te hanteren worden spreekbuizen (Zijlstra, Samsom) ingezet die indirect peilen hoe er onder de bevolking over een bepaald probleem wordt gedacht. Want om het systeem te legitimeren zijn verkiezingen nog steeds essentieel. Een kenmerkend fenomeen voor een overgangstijd: de oude vormen (parlement, verkiezingen) zijn nog aanwezig, maar worden stelselmatig gefnuikt tot ze uiteindelijk weinig meer zullen zijn dan een (soms irritante) ruis op de achtergrond.

Ik heb dit stelsel ooit eerder benoemd als De Regentenpartij (Bijvoorbeeld: 1,2,3,4), omdat dat ook voor mensen die zich hun geschiedenislessen van de lagere en middelbare school nog herinneren de zaak het best omschrijft. Er zijn verschillen met de Regenten uit de 18e eeuw, natuurlijk. De geschiedenis herhaalt zichzelf maar in beperkte mate. Maar erger is dat de politieke strijd in een dergelijke omgeving primair die van facties is, niet van partijen. Facties binnen eenzelfde elite die slechts marginaal van mening verschillen, en die alleen op basis van persoonlijk belang strijden om de politieke macht. Iemand als Alexander Pechtold is er de voorafschaduwing par excellence van.

Dit motto, dat het interview van de makers meekreeg, verraadt de manier van denken van Rutte en Asscher:

(..) hun samenwerking, hun waardering voor elkaar en het verweesde succes van hun kabinet. ‘We luisteren niet naar de tokkies.’

Is dit een verandering van denken, of een logisch vervolg op de manier waarop Nederland al driehonderd jaar en meer wordt geregeerd? Het laatste meer dan het eerste vrees ik. Het probleem voor de regerende elite is dat zij het niet langer maskeren kan, omdat de manier van denken die bij een deel van de bevolking wèl wortel schoot, bij een ander deel totaal niet pakte. De daardoor ontstane tweedeling kan alleen worden aangepakt door haar te negeren. Dat dit nooit een gezonde analyse of aanpak is, werd in verstandiger tijden nog wel benoemd door (foutievelijk aan hem toegeschreven) Lodewijk XV aan te halen: Après moi le deluge. Het is zonneklaar dat deze groep middelmatige politici zich er in ieder geval niets meer van gaat aantrekken tot men echt niet anders kan. Dat was al enige tijd zichtbaar, maar het wordt nu dus ook benoemd.

Waaraan is deze scheiding van geesten aan te danken? De volledige explosie van de PvdA als coalitiepartij van gebundelde belangen lijkt er mede debet aan. In zekere zin begon dit al met het ontstaan van D66, maar zette het pas echt door in de jaren negentig: denkrichtingen die zich van de PvdA wegscheurden omdat ze zich onvoldoende bediend voelden door de partijregenten. Want hoewel ik geenszins meen dat het binnen de PvdA erger was dan elders – die regenteske manier van met de wereld omgaan – zij laat zich wel het meest helder duiden omdat de partij zó arrogant was te denken dat het haar onvervreemdbaar recht was zo met politiek om te gaan. In plaats van de werkelijkheid te erkennen van een genadebrood etende sociale coalitie die buiten de boot gevallen regenten als drukmiddel hanteren konden.

Na eerder D66 (toegegeven, dit ligt subtiel), kun je ook partijen als SP, PVV, PvdD, 50Plus en DENK beschouwen als partijen die in ieder geval deels stammen uit de chaos die achterbleef na het uiteenspatten van die grote coalitiepartij die de PvdA ooit was. De nu resterende partij is weinig anders dan een restant ideologische vetspetters die door haar wanhopig verweesde regentenelite wordt gebruikt om alsnog te integreren met de rest van de Regentenpartij. Dat Rutte dat geen probleem vindt toonde dit interview. Dat Samsom dit nog niet begrepen heeft, of is aangewezen om de laatste spreekbuis te vormen van de vroegere PvdA, doet weinig ter zake.

Door het vertrek van de DENK’ers kan de PvdA definitief geen enkel recht meer doen gelden doen op het epitheton ‘Volkspartij’. Zodat de restanten die in maart overblijven zich zoals altijd zullen aaneensluiten met de rest van hun eigenlijke partij: de elites van VVD, D66, CDA en delen van GroenLinks en CU. Niet als één partij, oh nee. Maar wel als de regering van de ‘goede mensen’ die door de omstandigheden van de onnadenkende bevolking wel gedwongen wordt de enig werkbare meerderheid van verstandige mensen samen te brengen.

Zoals al in 2012 de coalitie VVD-PvdA vóór de verkiezingen bekokstoofd werd, zo zal via eenzelfde proces een verbazingwekkend samenraapsel na maart 2017 de regering gaan vormen. Dat het vechten tegen de bierkaai is? Ik meen te bespeuren dat men stiekem de hoop op een overleven van de EU heeft gevestigd om daarmee een toekomstig bewind te stutten. Want als die EU werkelijk instort, zal ook de huidige Nederlandse elite een moeilijke tijd tegemoet gaan. Zodat het additionele risico een ‘de facto staatsgreep’ te plegen in deze visie eigenlijk maar heel beperkt is.