We zijn geneigd een goede opleiding gelijk te stellen met sociale vaardigheden en begrip voor hoe de wereld in elkaar steekt. Op dit misverstand is veel aan te merken, maar vandaag zou ik me willen beperken tot de gevolgen die het soms voor ’s mensens wereldbeeld heeft.

Allereerst, dat je mensen minimaal twaalf jaar apart huisvest in schoolgebouwen om hen op te leiden voor de maatschappij, bergt ook de premisse in zich dat daar ook maatschappelijke vaardigheden worden aangeleerd. Ten onrechte, want de moderne school onderdrukt dat leerproces uit alle macht. Hoe langer mensen tegenwoordig op school zitten, hoe dieper ze er van overtuigd zijn dat mensen lief moeten zijn voor elkaar, aangezien dat onze diepste wens zou zijn.

Het behoeft eigenlijk geen betoog dat dit waanzin is, omdat het een idealistisch beeld projecteert alsof het de waarheid is. In mijn eigen jeugd werd ik naar school gestuurd met de ingebakken overtuiging van mijn moeder dat het goed was om te laten zien hoe slim je bent. Daar hielpen de kinderen op mijn achterbuurtschool me wel van af. Maar omdat ik een harde kop had, hebben ze daar een paar jaar voor nodig gehad eer ze het erin hadden gehamerd. Letterlijk. Maar ook voorbij het stadium van primitiviteit die heerste op mijn toenmalige basisschool, bleken niet alle aannames die ons werden opgedrongen op de realiteit te zijn gefundeerd – maar we dienden er wel zo mee om te gaan om goede cijfers te scoren.

Wie bovenstaande paradox leerde hanteren, werd vaak een zeer geslaagd product van het onderwijs. Wie er voortijdig cynisch van werd over het leven, de wereld en de maatschappij haalde vaak de eindstreep van zijn opleiding niet. Maar wie gingen geloven in de aannames die ons opgedrongen werden, werden zelf leraar. Of columnist voor een links opinieblad.

Auteur van bovenstaande verzuchting is Stephan Sanders, columnist van Vrij Nederland. De aanleiding is zoals U begrepen hebben zult, het aanstaande GeenPeil-referendum over Oekraïne. Daar is iets heel geks mee: het voornaamste dat we er tot nog toe uit het Ja-kamp over mochten vernemen was gedreutel over hoe belangrijk het voor Oekraïne, subsidiair haar bevolking, is. Dan laat ik sterkere argumenten zoals verdachtmakingen aan het Nee-adres over het scheppen van gelegenheden voor Poetin verder buiten beschouwing natuurlijk. Het zou onze verantwoordelijkheid zijn om ja te stemmen en onze broeders in Oekraïne te behoeden voor het leed dat Rusland en de rest van de wereld hen zou kunnen aandoen. Of zoiets.

Wat een gelul.

Sanders behoort kennelijk tot het soort gutmenschen, dat vindt dat de wereld met het zwaard moet worden veroverd teneinde iedereen de geneugten, voordelen en andere illusies van de democratie deelachtig te doen geworden. Maar als de gelegenheid zich voordoet om het per referendum te doen, mag je die kansen al helemaal nooit laten liggen, vanzelfsprekend. Het blijft een annexatie natuurlijk, maar voor het hogere doel moet dat kunnen???

Laat ik het heel kort houden: ook de islam, het christendom en de meeste grotere Europese staten hebben op een gegeven moment geprobeerd de hele wereld in hun greep te krijgen, soms met het excuus van een beter c.q waar geloof, soms vanuit het oogpunt van macht en normaal gesproken door een mix van beiden. De verontwaardiging in de USA over de weerstand in Afghanistan, Irak en Syrië daartegen is nog steeds niet volledig overgewaaid, maar wordt door steeds meer mensen beschouwd als een onverstandige vorm van imperialisme die een logische reactie opriep. Dat democratie eveneens als behorend tot dat beeld wordt beschouwd, doet kennelijk pijn.

Het is het soort pijn dat ik zelf voelde toen ik door mijn vader werd afgewezen in een poging hem te overtuigen van de esthetische waarde van muziek die ik ooit mooi vond, maar waarvan ik later de betrekkelijkheid leerde zien. Verschillende tijden en ervaringen bepalen wat iemand wil, en dat respecteren is vaak heel moeilijk als je zojuist je eerste overtuiging van de gewenste toekomst van de wereld hebt verworven. Maar op een bepaald moment zou je over dergelijke kalverliefdes heen moeten groeien. Het besef dat de wereld ingewikkelder in elkaar zit dan de moraliteit die je er in je puberjaren ingestampt hebt gekregen is het kenmerk van daadwerkelijke volwassenheid.

Ik hoop dat U me dit cynisme vergeven wilt.

Als een land aan democratie toe is, moet je het de kans geven dat zelf af te dwingen, en te vormen naar de eigen wensen. De meeste hulp van buitenaf vermindert de waarde er van voor degenen die het echte werk doen, èn voor degenen die er van zullen gaan genieten. Dat laat dan nog buiten beschouwing het feit dat dwang van buitenaf een verharding van het proces tot gevolg heeft, die de ontwikkeling kan remmen of zelfs onmogelijk maken. De mooiste zelfbeschikking is als je die zelf afdwingt.