Over de Europese financiën moeten we ons niet veel illusies maken. Als de euro verdwijnt krijg je er iets dergelijks – maar genuanceerder – voor terug.

De ECB is er niet om de rente op de staatsleningen van de zuidelijke landen in Europa laag te houden. Daar moeten die landen zelf voor zorgen. De Europese Centrale Bank moet de inflatie in de Eurozone binnen de perken houden en het geldsysteem op orde. Daar is zij voor opgezet. En als ze zich met andere dingen gaat bezig houden zien we gebeuren dat ook van haar oorspronkelijke taak weinig meer terecht komt.

De pogingen van sommige lidstaten om de ECB te gebruiken voor taken waarvoor ze niet in het leven is geroepen is symptomatisch voor de crisis in de EU. Het stabiliteitsmechanisme of ESM is in opzet een veel betere kandidaat voor de taak om de economieën van de eurolanden te bewaken. Wie de oprichtingsakte goed leest ziet dat dit de auteurs voor ogen moet hebben gestaan. Maar in dat mechanisme heeft de commissie in Brussel geen enkele andere functie dan toekijken. Het ESM staat ferm onder controle van de lidstaten en past niet in het oorspronkelijke Brusselse schema. Tot nu toe doet de ESM heel weinig.

Kohl en Mitterrand hebben de euro er doorgedrukt in het Verdrag van Maastricht, zonder er voor te zorgen dat er meteen ook de bestuurlijke en politieke infrastructuur kwam waarin een euro kon gedijen. Mitterrand koos voor de euro omdat anders de D-Mark de dollarfunctie binnen de Europese Gemeenschap zou hebben gekregen. Hij deed het met andere woorden om de macht van het nieuwe Duitsland binnen Europa te beperken.

Dat nieuwe Duitsland had er dan misschien beter niet kunnen komen. Helmut Kohl heeft dat buiten iedereen om in overleg met Gorbatsjov bekokstoofd en daarmee al zijn bondgenoten voor een fait accompli gesteld. Het heeft Duitsland tien jaar economisch achterop gezet en de vroegere bewoners van de DDR zijn nog steeds tweederangsburgers in hun nieuwe vaderland. Niemand is er door de overhaaste Wiedervereinigung op vooruit gegaan, zelfs West-Duitsland niet. Maar wat gebeurd is, is gebeurd.

Waarom we geen euro hadden moeten hebben binnen een douane-unie met minimaal twee verschillende soorten economieën, daar is de laatste jaren genoeg over gezegd. Maar hoe we bestuurlijk in de EU nu verder moeten, daar hoor je eigenlijk merkwaardig weinig over.

De top van de Nederlandse overheid is voor een snelle doorpak naar een verenigd Europa, maar staat daar in het land zo langzamerhand alleen in. Als er een ding duidelijk is geworden in deze crisis dan is het dat één verenigd Europa er niet meer in zit. Noord-Europa is niet van plan om permanent de lasten van Zuid-Europa op de schouders te nemen en in Duitsland zou er bij de bestaande jurisprudentie een grondwetswijziging voor nodig zijn, die er niet komen gaat. Wie goed kijkt naar de problemen in Italië, die ziet waarom het hebben van twee verschillende economieën binnen één bestuurlijk verband ook anderhalve eeuw geleden, in de tijd van graaf Camillo Benso di Cavour al geen aanrader was. Een EU als eenheidsstaat met een gecentraliseerd bestuur in Brussel zou een soort Italië worden met Brussel als een soort super Rome. Niet doen dus.

Wilders en zijn geestverwanten in andere EU-landen willen terug naar de eigen munt maar dat gebeurt zelfs niet als de euro instort. Dan komt er een D-Mark onder een andere naam en Frankfurt zal haar functie als centrale bank voortzetten voor wie daar aan mee mag blijven doen. Die nieuwe ‘noordeuro’ zal appreciëren tegenover de dollar, de zuidelijke nieuwe munten zullen depreciëren en dat zal de exportoverschotten van de een en de importoverschotten van de ander in Europa laten slinken. Voor het handelsverkeer tussen de EU landen zal dat een vooruitgang betekenen en geen achteruitgang. Een gezamenlijke euro bij verschillende niveaus van productiviteit zorgt er nu voor dat de landen steeds verder uit elkaar drijven. Muntaanpassing zal het compensatiemechanisme blijken te zijn dat we nodig hebben.

De handel zal voor het overgrote deel in de nieuwe noordmunt worden afgerekend, dus een gemeenschappelijk betalingsmiddel blijft er wel. De zuidelijke landen kunnen dan alleen niet meer zo goedkoop lenen en zullen de tering naar de nering moeten zetten, anders raakt hun geld op. De schatkist wordt dan niet meer automatisch aangevuld uit Frankfurt.

Het alternatief is dat de Zuidelijke landen alsnog vrijwillig hun economie en hun overheidsuitgaven op orde brengen en dan binnen de euro blijven, maar daar heeft niemand veel fiducie in. Frankrijk zou misschien nog kunnen, maar dat het gaat gebeuren gelooft niemand. De problemen die ze daar met de vakbonden zouden krijgen lijken praktisch onoverkomelijk.

Dus dat is wat er waarschijnlijk met de euro gaat gebeuren, die trekt zich terug naar het Noorden, onder deze of een andere naam. Maar daarmee is nog geen oplossing gevonden voor de reorganisatie van het bestuur van de Unie. Dat die reorganisatie er moet komen is het enige waar iedereen het over eens lijkt te zijn. De Unie in haar tegenwoordige vorm heeft bewezen niet tegen de problemen te zijn opgewassen.

Een Europese samenwerking moet er blijven. Zij is te waardevol om zo maar in de afgrond te laten glijden.

Een eenheidsstaat met Brussel als hoofdstad komt er niet en dat is maar goed ook. Europa heeft een organisatie nodig waarbij haar diversiteit behouden blijft en tegelijkertijd de gemeenschappelijke problemen met voortvarendheid en onder democratische controle kunnen worden aangepakt. Het Europese parlement blijft een romantische fictie. Het heeft weinig legitimiteit en bovendien heeft het nauwelijks invloed. Het kan beter worden afgeschaft. De commissie in Brussel heeft zich in de huidige problematiek incompetent getoond onder het voorzitterschap van eerst Barroso en vervolgens Juncker. In Hallstein en Delors heeft de Commissie ooit goede voorzitters gehad, maar twee op de tien is te weinig. De organisatie met een commissaris voor iedere lidstaat deugt bovendien niet. Ook de Commissie kan daarom beter weg. In het vooruitzicht van de nog veel grotere problemen die op ons af komen moet de tegenwoordige crisis in de EU als een blessing in disguise worden beschouwd. We moeten nodig hervormen en nu is er nog tijd.

De werkelijke macht en het democratische element in Europa berusten bij de Raad van Ministers en bij de Europese Raad. Dat zijn de twee enige Europese instituten waar beslissingen worden genomen. De voorbereiding van hum beslissingen door het Brusselse apparaat schiet te kort. Het zou beter zijn als die voorbereiding niet alleen ondershands maar ook formeel voortaan in de lidstaten plaats zou vinden. Dat zou de onderlinge samenwerking en de efficiency ervan bevorderen.

Wat wel een tijd lang goed functioneerde zijn de onafhankelijke Europese organisaties buiten Brussel. De ECB in Frankfurt en het Hof in Luxemburg waren daarvan de twee belangrijkste. Het leek voor de hand te liggen om op dit stramien verder te bouwen. Maar onder voorzitter Draghi is de ECB in het ongerede geraakt en wie kijkt naar de saldi die nu worden aangehouden in het Target 2 systeem kan weinig vertrouwen hebben in de toekomst van die twee financiële instellingen, ESM en ECB.

De bestuursvoorzitter van de Nederlandse bank, Klaas Knot, heeft ooit zo voorzichtig mogelijk gezegd dat het zo niet verder kon, maar zolang Angela Merkel in het zadel zit, gebeuren er in Duitsland geen dingen die haar door andere Europeanen kwalijk zullen worden genomen. Helaas, wat hoe langer we wachten hoe duurder het allemaal worden gaat.

---

Dit essay verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp