Als historicus weet je – als het goed is – dat alle historische vergelijkingen uit de aard van hun essentie altijd mank gaan. De geschiedenis herhaalt zich niet. Dat neemt niet weg dat er altijd redenen zijn haar te bestuderen teneinde in het verleden begane fouten te analyseren en, wie weet, te vermijden.

Zee-imperia zijn een recentere ontwikkeling dan landimperia. Dat is logisch, want voor een zeeimperium heb je een vloot nodig. Een vloot impliceert een uitgebreidere organisatie, meer samenwerking en uiteindelijk ook meer discipline. En om een gedisciplineerde organisatie op te zetten is veel vereist. de eerste gecoördineerde schepen die met anderen in gevecht gingen zijn meest waarschijnlijk piraten geweest: kleine groepjes die handelsschepen insloten en de lading buitmaakten.

De eerste zeeslag gaat – eigenlijk logisch – verder terug. De koning der Hettieten versloeg een vloot uit Cyprus in 1210 voor Christus. Het Hettitische rijk was echter nooit een zeemogendheid van groot belang, zodat alles wijst op een gevecht tussen met soldaten bemande handelsschepen.

De eerste waarachtige zeeimperia zijn die der Phoeniciërs, Grieken en Romeinen geweest. Grieken en Phoeniciërs koloniseerden vanaf circa 1000 v. Chr. vanuit hun vaderlanden verre kusten, waarbij de Grieken de gehele Middellandse en Zwarte Zee bestreken, en de Phoeniciërs zich vooral concentreerden op Noord-Afrika en Sicilië. De Phoeniciërs stichten zo Carthago, de Grieken onder andere Marseille, Syracuse, Napels, Tarente en een reeks minder bekende steden. Het was hun methode om een bevolkingsoverschot nuttig te gebruiken. Veel landen negen er toe om oorlogen te voeren als er een overschot aan bevolking ontstond (Lebensraum is bepaald geen Duitse uitvinding), kolonisatie bleek een alternatief. Zo ontstonden handelsimperia (moederstad-kolonie) waar binnen geen gezagsverhoudingen bestonden zodat ze nog steeds behoorlijk informeel bleven. Later kwam bij dit type imperium ook nog het Etruskische.

Door de oorlogen tussen Carthago en de Griekse steden op Sicilië veranderde dat informele element. Carthago had kans gezien heel het huidige Tunesië aan zich te binden, en ging op expansie in Sicilië. Toen zij de overhand kregen kwam de staat Rome, intussen meester van continentaal Italië, tussenbeide om de onderliggende Grieken te helpen. De Punische oorlogen zouden uiteindelijk leiden tot de volledige vernietiging van Carthago en haar imperium.

Het succes in de Punische oorlogen bracht Rome er toe ook buiten Italië expansie te zoeken. Wie de onderstaande kaart van de vroege Romeinse expansie beziet zal beseffen dat het rijk dat de Republiek bijeen harkte het eerste waarlijke zeeimperium tot stand bracht dat die naam waardig was.

Dit rijk kon alleen door een sterke zeemacht bijeen gehouden worden. Het bijzondere aan het Romeinse rijk was dat het zowel een grote zee- als landmacht ontwikkelde. Maar ook nadat alle tussenliggende kustgebieden ten tijde van Augustus (27 v. Chr. – 14 n. Chr.) aan het rijk waren toegevoegd, bleef de zee de communicatiefactor die essentieel was om het rijk bijeen te houden. Niet voor niets werd de Middellandse Zee door de Romeinen betiteld als Mare Nostrum (Onze Zee).

---

Volgende afleveringen van deze serie later deze week, waarna ik met het resultaat (waarschijnlijk volgende week) nog een stukje moderne politiek ga duiden.

---

De laatste aflevering met links naar de gehele serie vindt u hier.