Vorige maand is Fred van der Spek, voorman van een voorloper van GroenLinks,overleden. Ik kwam daarachter dankzij de lof van een Volkskrant-meneer voor een lovende necrologie in het NRC.

Lang, lang geleden, vrij kort na de dood van mijn vader, woonde ik voor het eerst van mijn leven een politieke bijeenkomst bij. De spreker was deze zelfde meneer Van der Spek.
Hij kwam niet sympathiek over, maar ik was wel onder de indruk van zijn optreden. Hij kwam heel goed uit zijn woorden, hij sprak over ernstige misstanden in de wereld èn hij suggereerde níét dat die allemaal gemakkelijk te beëindigen waren.
En hij had een speciaal soort humor. Iets met zelfspot en dat is iets dat ik bij elke politicus waardeer: of die nu Trump, Bush, Poetin, Obama, Hiddema, Bosma of Baudet heet. (Tegen het gegiechel van Rutte kijk ik dan weer anders aan). Wanneer een politicus absoluut niets moet hebben van zelfspot is dat geen onomstotelijk bewijs dat hij/zij niet deugt, maar dat ontbreken is wel een sterke aanwijzing. (Denk aan Hitler, de Kim-dynastie en Erdowahn).

Niet lang na die bijeenkomst werd ik lid van de partij die Van der Spek mee had opgericht – de Pacifistisch Socialistische Partij –, en nog een jaartje later werd ik ook actief voor die partij. Ik ben er voorzitter geweest van drie verschillende afdelingen en ben ook in landelijke organen actief geweest. Maar ik kwam nooit persoonlijk met Van der Spek in gesprek, zeker niet meer toen er steeds meer afstand kwam tussen de meer ‘realistische’ en de meer ‘utopische’ vleugels.
Van der Spek zou zelf vermoedelijk geprutteld hebben tegen dat etiket ‘utopisch’. Net als Karl Marx en veel van door hem geïnspireerden, was hij erg onder de indruk van zijn eigen analyses. In een stukje dat iets wegheeft van een necrologie, leek me zo’n – op velen niet onvriendelijk overkomende – term wel gepast.

Mede vanwege die interne partij-ontwikkelingen heb ik de man dus nooit geprezen om die grap uit de titel, die hij maakte tijdens mijn eerste kennismaking met Nederlandse partijpolitiek en die ik heb samengevat in de titel boven dit stukje.

Na de PSP ben ik ook nog actief geweest in de PvdA!
Daar ben ik inmiddels al weer enkele decennia weg. Tegenwoordig vind ik het moeilijk om te kiezen welke hippiepartij ik meer verafschuw: GL, D66 of de PvdA. (Deze grafiek, die ik kort na de Kamerverkiezingen maakte, gaat daar over).
Met het oog op dit stukje over die man en zijn grap, ging ik nog even zoeken of die anderen ook was opgevallen en ik kwam terecht bij dit interview dat het nare blaadje Vrij Nederland in 2003 met hem had.
Van der Spek was toen 79, hij was niet dement en het interview had het karakter van een terugblik op zijn (politieke) leven. De VN-auteur had ’s mans terugblik samengevat in dat ietwat zelfspottend overkomende citaat van hem: “Niks. Ik heb niks bereikt.”
Zelfspot kan dus ook iets pervers hebben. Iets van ‘ze hebben niet naar me geluisterd, en straks ben ik dood.’
Een passage tegen het einde van datzelfde interview gaat over de komst van het socialisme als er eerst maar eens goed wraak is genomen …

‘… ik sluit niet uit dat het (!) socialisme – dat ik eigenlijk nog belangrijker vind dan het (!) pacifisme – er ooit nog zal komen. Het is niet ondenkbaar dat die massa’s in de Derde Wereld gaan zeggen: “we gaan wraak nemen” en een kernwapen proberen te bemachtigen. Een atoombom is nog altijd veel goedkoper dan duizend tanks. Misschien gaan mensen in het Westen dan uit lijfsbehoud inzien dat het verstandig zou zijn om de maatschappelijke orde een beetje te wijzigen.’
Eigenlijk dus bijna letterlijk het scenario van elf september, erkent Van der Spek: ‘Er heeft toen ongetwijfeld religieus fanatisme meegespeeld. Maar ik ben ervan overtuigd dat de grootste factor is geweest: “we zúllen ze, die uitbuiters”’.

Vet en uitroeptekens door mij toegevoegd.

Ik weet nog goed dat ik me op 12 september ergerde aan de reactie van een aantal Amerikanen die klaagden over ongemak: ze hadden het vliegtuig naar huis gemist vanwege het gedoetje met die aanslagen. Het idee dat de media juist dit soort reacties selecteerde als aanloopje voor wat nog zou gaan volgen: het min of meer vrijpleiten van de massamoordenaars, kwam toen – tot mijn schande zeg ik nu – niet bij me op.

Ik denk dat Van der Speks analyse deels juist was. Dat sentiment van wraak vanwege narigheid waar een deel van je voorouders uit een ver verleden slachtoffer van waren, bestaat en wordt aangewakkerd door allerlei anti-westerse krachten: in het Westen nog meer dan daarbuiten.
Van der Spek heeft juist afschuwelijk veel bereikt.
Hoe trots zou hij geweest zijn op de anti-zwarte Piet narigheid en de prijs voor mevrouw Wekker? Het gaat echt geweldig met de wraakzucht en de zelfhaat.
En die lof in Volkskrant en NRC!

Het socialisme dat nog zal komen
En die grap uit de titel? Die kwam dus ook aan de orde in dat interview. Niet alleen hadden meer mensen die grap onthouden, maar de overledene had hem blijkbaar vaker gemaakt:

Nederland diende zich volgens hem ogenblikkelijk te ontwapenen. En aan het Wetboek van Strafrecht zou een artikel moeten worden toegevoegd: “hij die onderneemt, alleen of in vereniging, wordt gestraft met maximaal .. jaar gevangenisstraf”.

Aan het begin van deze eeuw begon tot me door te dringen dat die uitspraak van Van der Spek misschien wel niet als grap of zelfspot bedoeld was. Dankzij de uitspraak in dit interview over “het socialisme dat nog zal komen”, heb ik er nu zekerheid over.
Mijn welgemeende dank aan Vrij Nederland.