Gezag? Gezag moet je verdienen.

Er stond vorige week een aardig stuk van Diewertje Kuijpers op de PostOnline, waarin ze de postmoderne maatschappelijke ontwikkelingen bij de enkels afzaagde. Verhelderender nog dan het theoretische kader waren de voorbeelden waarmee ze haar stuk illustreerde.

De moderne maatschappij is doordrenkt met postmodernistische denkbeelden. Maar de gedachte: het is toch maar filosofie, daar doe ik niet aan misverstaat de manier waarop een filosofische gedachte het maatschappelijk denken stuurt. Zo hadden we in de jaren zestig dr. Spock, met zijn opvoeding zonder autoriteit., De goede man is er later volledig van teruggekomen, maar dat hebben zijn volgers nooit meer willen horen. Nog steeds is de invloed van Spocks boek voelbaar – het uitbannen van idiote ideeën kost veel meer tijd dan ze aan de man brengen. Juist omdat veel idiote ideeën zo verleidelijk zijn. Hun omkering overigens ook. Dat is dan weer heel calvinistisch, iets wat in Nederland samen met de mueslipap nog steeds kleine kinderen wordt ingegoten. Is iets lekker? Dan moet het wel slecht voor je zijn. Binnenkort of later in het hiernamaals ligt de rekening klaar.

Al deze gedachten sijpelen door naar de manier waarop overheidsdienaren in hun handelen functioneren. Tot het het gehele handelen der overheid gaat bepalen – iets dat al verder gevorderd is dan men wil toegeven, omdat men het zelf niet beseft. De wetenschap neigt ertoe tegenwoordig – onplezierige waarheden kunnen worden ontkend met een beroep op het paradigma dat de feiten moeten buigen voor de eigen waarheid van diegene die haar hanteren moet. Dat klinkt idioot als je het zo leest, en dat is het ook. Desalniettemin is het op veel universiteiten usance geworden om zo te redeneren.

En niet alleen bij de sociale wetenschappen. Onwaarschijnlijk veel klimaatwetenschappelijk onderzoek wordt bijgebogen, omdat het paradigma wel waar moet zijn, maar dat de feiten zich niet voldoende netjes gedragen. Dit heeft met wetenschap niets meer te maken, maar het besef daarvan ontbreekt. Wie tegen de feiten in blijft proberen iets te bewijzen dat wel waar MOET zijn maar waarvoor de juiste gegevens nog niet zijn ontdekt, is een gelovige, geen wetenschapper. Diezelfde mensen kijken niet zelden meewarig naar onderzoek dat probeert te bewijzen dat Gods hand zichtbaar moet zijn in de schepping. Het is van hetzelfde laken een pak.

Maar we dwalen af.

De overheid is de laatste vijftig jaar onder invloed van postmodernistisch denken bedenkelijk ver afgedwaald van doen waarvoor we haar willen hebben: de objectieve aanpak van problemen die voor het individu te groot zijn om te hanteren. Daarbij hoort ook de handhaving van de orde. Maar als we die laten terugvallen naar begrip voor de mening en achtergronden van daders, en om die reden meer compassie hebben met hen dan met hun slachtoffers, dan is er iets goed mis. De tussenweg die rechters missen is: eerst hard veroordelen, daarna pas behandelen met compassie en wellicht, maar niet automatisch corrigeren van harde straffen. Dat vraagt meer tijd en inzet, en dat is nu juist wat in de optiek van de overheid te duur wordt.

Waarom is dat te duur geworden? Door de ontzaglijke rechten die een beklaagde ten dienste staan. Het is mooi dat er voorzieningen bestaan die een goed proces garanderen, maar als elke objectief schuldige de voorzieningen tot het uiterste oprekt om aan straf te ontkomen, wordt het systeem onwerkbaar. Systemen blijven hanteerbaar door snel en routineus afgehandelde zaken, die tijd vrijmaken voor speciale gevallen. Als iedereen een speciaal geval wordt, loopt het systeem vast.

Curieus voorbeeld hierbij is de manier waarop verkeersboetes worden afgedaan. Het heeft niets meer met recht of objectiviteit te maken, want beroepsmogelijkheden zijn zoveel mogelijk dichtgetimmerd. Men kwam namelijk tot de ontdekking dat de burger begon te begrijpen dat het collectief laten vastlopen van het systeem hem kom doen ontkomen aan een boete. De uiteindelijke oplossing was een hardhandige aanpak via deurwaarders, waarmee men via een schrikbewind feitelijk de status quo herstelde – hoewel op een veel hoger boeteniveau dan voorheen.

Dat dit in het strafrecht nooit op gang gekomen is, betekent niet dat dat niet zou kunnen. Het is zelfs hoognodig. Maar het tekent de houding van de overheid, en de manier waarop zij prioriteiten stelt. Met als gevolg dat een deel van het gerechtelijk systeem – de detentie, vreemd genoeg – voor een niet onaanzienlijk deel is wegbezuinigd. Want het werd te duur. En al die arme mensen met wie het in hun jeugd fout gelopen was kun je die gang door het gerechtelijk systeem beter besparen. Want rechters wordt maatschappelijk bijgebracht dat hun opvatting van goed en kwaad ook maar een mening is. Met als gevolg dat niemand zich nog gecorrigeerd voelt, en meent dat je alles moet kunnen afkopen.

Daarmee is niet alleen de cirkel rond, maar zijn eveneens de ketenen van maatschappelijke samenhang verbroken. De gevolgen zien we overal om ons heen. Als we straf krijgen, wordt dat opgevat als een signaal dat men ons niet lief vindt. Nou, dan zoeken we toch andere vrienden? In de postmoderne maatschappij kan dat.