De Keteloorlog van 1784 is wellicht de meest terecht vergeten oorlog van Nederlands vergeten oorlogen. Desondanks is zij een prachtige kapstok om te zien hoe de ontwikkeling van Duitsland en de Nederlanden sinds de Middeleeuwen verliep.

Als u de kaart hieronder eens rustig bekijkt, beseft u dat België – tot de verovering door revolutionair Frankrijk in 1791 – een onderdeel van het Duitse rijk was. Nederland had dat Duitse rijk in 1648 verlaten door de Vrede van Münster, maar aan de staatkundige vervlechting was nooit een einde gemaakt. Er lagen dan ook tal van Duitse enclaves – beter gezegd: kleine Duitse vorstendommetjes of delen daarvan – binnen de Nederlandse grenzen. Restanten van de feodale puinhoop die het Duitse keizerrijk al sinds de 13e eeuw geworden was. Onderstaande kaart van circa 1780 toont die chaos op haar hoogtepunt, met meer dan 1500 onafhankelijke Duitse staatjes die tezamen dat Keizerrijk vormden. Die in omvang varieerden van autonome roofridderburchten met een paar hectare land rondom tot sterke staten als Pruisen en Oostenrijk.

De Spaanse Nederlanden waren na de verdeling van de Habsburgse boedel in 1714 in het bezit gekomen van de Oostenrijkse keizers van Duitsland. Die deden diverse pogingen dit gebied economisch te ontwikkelen, maar vonden daarbij steeds de Noordelijke Nederlanden op hun weg. Bij de Vrede van Münster was in 1648 afgesproken dat de Schelde geblokkeerd zou zijn voor directe doorvaart, om te voorkomen dat Antwerpen Amsterdam concurrentie aan zou gaan doen. Het vrijmaken van de Schelderoute voor de Antwerpse handel was de achtergrond van deze mini-oorlog.

De Oostenrijkse keizer Jozef meende rond 1783 dat de tijd rijp was die doorvaart vrij te maken voor Antwerpen – uiteindelijk trok je als heerser meer belastinggeld uit een bloeiende handelsstad dan uit een kwakkelende. Nu was Oostenrijk militair niet zo sterk in de Nederlanden, maar het militaire aanzien van de Republiek was in die jaren gedaald tot onder nul. De keizer nam dus een gokje, en stuurde wat schepen om de weg vrij te maken.

De Republiek was echter nog steeds een zeemogendheid van belang. De Oostenrijkse schepen werden beschoten, waarbij naar verluidt een ketel werd geraakt, en streken de vlag. Einde oorlog.

Bij de navolgende onderhandelingen kregen beide partijen iets, maar de Schelde bleef gesloten. Dertig jaar later ging zij alsnog open, maar toen was Antwerpen intussen deel van het Koninkrijk der Nederlanden geworden.

---

Eerdere afleveringen van deze onregelmatig verschijnende serie over Nederlands vergeten oorlogen vindt u hier.

---