Nederlands vergeten oorlogen omvatten vaak bizarre conflicten en betrokkenheid bij grotere verbanden. De Gelderse Plooierijen waren eigenlijk een regionale burgeroorlog.

De reden dat de Plooierijen konden ontstaan was gelegen in het machtsvacuüm dat in zekere zin ontstond na het kinderloos overlijden van koning-stadhouder Willem III, en de onmondigheid van zijn erfgenaam (niet: opvolger) Johan Willem Friso. De erfgenaam en Fries/Gronings stadhouder was bij de dood van Willem III pas vijftien jaar oud. Dat hij in 1711 een vroegtijdige dood vond door verdrinking in het Hollands Diep op bijna 24-jarige leeftijd heeft hem in de Nederlandse geschiedenis tot een ietwat tragische figuur gemaakt.

In de gewesten Gelderland, Utrecht en Overijssel had de vervanging van Staats Regenten van het aantreden van Willem III als stadhouder in 1672 meer losgemaakt dan was verwerkt, en bij diens dood dertig jaar later bleken de nieuwe orangisten onvoldoende geworteld. Dat leidde tot heuse bestormingen van orangistische machtsbastions in onder andere Arnhem Nijmegen, Zutphen, Rhenen, Amersfoort, Deventer, Rijssen, Vollenhove en Steenwijk.

In Nijmegen werden tijdens de onlusten zes orangistische Regenten vermoord. Willem III benoemde sinds 1675 het Nijmeegse stadsbestuur, maar hij koos hiervoor steeds vrienden en familie (bastaardkinderen van andere Oranjes) uit. Na de dood van Willem II werden deze regenten genoemd als de Oude Plooi, en hun aspirant-vervangers waren deswege de Nieuwe Plooi. De Nieuwe Plooi kwam in Nijmegen al in 1702 via een opstand aan de macht, maar werd daar door ingrijpen van het Nederlandse Leger prompt weer uit ontzet. Het ging er rauw aan toe:

Burgemeester Willem Roukens en zes van zijn medestanders werden uit de stad verbannen. Die besloten daarop met hulp van een knokploeg het stadhuis aan te vallen, maar zij werden door de Nieuwe Plooi nog delfde dag met geweld verdreven. Hierbij vielen drie doden. De Nieuwe Plooiers waren zo boos over deze aanval, dat ze vijf van de overvallers ophingen aan de ramen van de raadszaal, nu de Trèveszaal. Ook nam de Nieuwe Plooi Willem Roukens gevangen, die de volgende dag werd onthoofd.

Dor de vrij plotselinge dood van Willem II bleek er weinig basis te zitten onder de Orangistische machtsovername van na 1672. De Plooierijen waren dus de eerste opmaat naar het Tweede Stadhouderloze Tijdperk (1702-1745), wat nog werd vergemakkelijkt door de ontijdige dood van Johan Willem Friso die ik hierboven memoreerde. Het lot van de Orangisten in Nijmegen weerspreekt de mythe dat in Nederland alles altijd via het poldermodel verloopt. Als het snel gaat, kan het ook hardhandig.

---

Eerdere afleveringen van deze onregelmatig verschijnende serie over Nederlands vergeten oorlogen vindt u hier.