Bij de bestudering van Nederlands vergeten oorlogen moet ook zeker de rol van de vorming van Nederlands-Indië worden beschouwd. Dat was er niet in één keer, maar werd moeizaam bijeen gesprokkeld.

In 1795 ging de VOC definitief ten onder. Na dit tweede faillissement (het eerste was in 1782) zag de Bataafse republiek (gevormd na de verovering van de Republiek door de Fransen onder Pichegru) er geen brood in opnieuw met grote bedragen garant te staan voor wat in essentie een private onderneming was. De koloniale boedel werd derhalve door de overheid overgenomen, voor zover op dat moment niet al door de Engelsen veroverd voor de duur van de Napoleontische oorlogen. Ons beeld van die bezittingen is het sterkst gekleurd door het latere eilandenrijk dat in 1948 zelfstandig werd. Maar in 1800 was daarvan nog geen sprake.

Het was voor de VOC niet rendabel grote aaneengesloten gebieden te beheersen, haar ging het er om vanuit kleine relatief eenvoudig verdedigbare handelsposten (of complete – niet te grote – eilanden, die konden als geheel praktischer worden verdedigd) interessante handelsgoederen te verkrijgen die door de inheemse bevolking werd geoogst of geproduceerd. Op Java was weliswaar iets van een groter aaneengesloten gebied ontstaan, maar dat was eerder een gevolg van uit de nood geboren dominantie van lokale heersers dan een gewenst gevolg. Rond 1800 veranderde dat perspectief. Handel en handelsgoederen bleven het belangrijkste doel, maar de Nederlandse staat redeneerde statistischer dan de VOC, en begon derhalve gebieden te verwerven teneinde meer greep op de omliggende streken te krijgen. Op Sumatra begon al in 1803 de eerste worsteling van dit type, en deze Padri-oorlog zou tot 1838 duren.

Gedurende de eerste jaren na 1815 kun je eigenlijk alleen spreken van een heroriëntatie op het bestuur van de Indische bezittingen, maar na 1820 kwam er voorzichtig een nieuwe expansie op gang. Als u bovenstaande kaart bekijkt, zult u zien dat de bezittingen tot 1782 relatief beperkt in omvang waren. Maar binnen de Europese afspraken had de VOC wel het volledige handelsmonopolie in de archipel, al moest dat laatste na de 4e Engelse oorlog sinds 1784 worden gedeeld met het UK.

In 1823 werd een strafexpeditie naar de westkust van Borneo ondernomen tegen daar aanwezige Chinese piraten, waarvan verder niet heel veel bekend is, behalve dat die als succesvol werd beschouwd.

In 1824 volgde een strafexpeditie tegen het koninkrijk van de Bone in zuidwestelijk Sulawesi. Bone was een VOC-bondgenoot geweest sinds 1667, maar door het faillissement van het bedrijf voelde het zich van die verplichting ontslagen. De machtsovername door de Nederlandse staat had dus wat voeten in de aarde, en hoewel de meeste bondgenoten van de VOC probleemloos overgingen naar het nieuwe bewind, werden de Bone in 1825 niet onderworpen als gevolg vanr het uitbreken van de Java-oorlog, waardoor er geen soldaten beschikbaar waren en de Bone hun onafhankelijkheid de facto bleven behouden. De Bone-oorlog werd in 1859 hervat na provocaties door de nieuwe koningin van de Bone.

Van 20 februari 1859 tot april trokken Nederlandse troepen door het land, en veroverden de hoofdstad Watampone. Door de uitbraak van een cholera-epidemie werden de vijandelijkheden afgebroken, en liet men slechts een klein garnizoen achter. Eind november keerden de Nederlanders terug met een grotere krijgsmacht onder bevel van generaal Jan van Swieten. Binnen twee maanden werd de oorlog beëindigd met het gewenste resultaat:

… quickly seized the coastal forts and marched on Watampone, joined by Rukka’s native contingent 1500 strong. Again the queen fled to Soppeng, but this time Bone representatives surrendered on 20 January 1860. The war had resulted in about 500 deaths on each side. The Dutch installed Ahmad Singkarru Rukka as the new king with the throne name Ahmad Idris. He signed a new treaty on 13 February that reduced Bone from a sovereign state allied with the Netherlands to a feudatory and turned over Sinjai, Kajang and Bulukumba.

Bone werd aldus het eerste in een reeks kleinere annexaties, waartegen de lokale heersers zich niet of nauwelijks konden verzetten, bewust als zij zich waren van de ongelijke verhoudingen. Tot aan 1918 zou Nederland op deze manier de hele Indische archipel aan zich onderwerpen. Hoewel Nederlands-Indië dus oude wortels had, was het overgrote deel van het eilandenrijk pas vrij kort voor de Indonesische onafhankelijkheid samengebracht onder Nederlands bestuur. Ook al waren die annexaties in formele zin geen onderdeel van Nederlands vergeten oorlogen, zonder dwang verliepen ze niet.

---

Eerdere afleveringen van deze onregelmatig verschijnende serie over Nederlands vergeten oorlogen vindt u hier.