De Trunajaya-rebellie is een van de belangrijkste van Nederlands Vergeten oorlogen, omdat  deze de uiteindelijke verovering van Nederlands Oost-Indië op weg hielp.

Na de eerste aankomst en bevestiging van de VOC als bezitter van Batavia en omstreken bleef het op Java bijna 50 jaar rustig. Het Matara-sultanaat berustte in de aanwezigheid van de Nederlandse factorij, niet in het minst omdat de wederzijdse handel profijtelijk was, en de VOC weinig tot geen interesse toonde in dagelijkse regering van het eiland.

In de eerste helft van de 17e eeuw had het Mataram-sultanaat zich van vrijwel geheel Java meester gemaakt. De opvolger van sultan Agung die dit verwezenlijkte werd Amangkurat , wiens regering begon met een grootscheepse opruiming onder zijn politieke vijanden. Een broer van Amangkurat poogde de macht te grijpen en veroorzaakte daarmee een nieuwe golf van geweld. De paranoia van Amangkurat stond garant voor steeds opnieuw herhaalde zuiveringen, en resulteerde uiteindelijk in de opstand van de Madurese prins Trunajaya  in 1674.

Diens rebellie was aanvankelijk succesvol. Het koninklijk leger van Mataram werd in 1676 verslagen, en sultan Amangkurat stierf tijdens de evacuatie van zijn hoofdstad Plered in 1677. Amangkurat’s zoon Amangkurat II vroeg de VOC om steun in ruil voor geld en territoriale concessies. Die kreeg hij, en toen draaiden de krijgskansen aanzienlijk.

In response to Mataram’s request for intervention, VOC dispatched a large fleet containing Indonesian and European forces, commanded by Admiral Cornelis Speelman In April 1677 the fleet sailed to Surabaya, where Trunajaya was based. After negotiations failed, Speelman’s forces stormed Surabaya and took it after hard fighting.The troops proceeded to clear the rebels from the area surrounding Surabaya. VOC forces also took Madura, Trunajaya’s native island, and laid his residence there in ruin.

Trunajaya’s hoofdstad Kediri op Java werd in 1678 bestormd en ingenomen. De oorlog duurde nog anderhalf jaar voort tot alle leiders gevangen genomen waren. Amangkurat II doodde Trunajaya persoonlijk terwijl deze een gevangene was van de VOC. Amangkurat II verkreeg pas in 1681 de volledige controle over het sultanaat, vanwege opstandige broers die zijn gezag betwistten.

Amangkurat II bouwde na 1681 een nieuwe hoofdstad – Kartasura. De VOC bouwde in Kartasura een fort om de sultan te kunnen beschermen, maar kreeg daardoor vanzelfsprekend ook meer invloed op de heerser. Dat bleek in navolgende jaren steeds duidelijker:

The king’s brother Pangeran Puger, who tried to claim the throne during the Trunajaya rebellion, was pardoned by the king. However, after the king’s death in 1703 and the accession of his son Amangkurat III, Puger claimed the throne again. Puger’s claim was supported by the VOC, and the VOC–Puger alliance won the ensuing war of succession (1704–1708). Puger took the throne with the title Pakubuwana I and Amangkurat III was exiled to Ceylon.

Langzaam zou de VOC heel Java overnemen, en het Mataram-sultanaat gaandeweg annexeren.

---

Eerdere afleveringen van deze onregelmatig verschijnende serie over Nederlands vergeten oorlogen vindt u hier.