Nederlands Vergeten oorlogen omvatten vaak bizarre conflicten en betrokkenheid bij grotere verbanden. De Bataafse Opstand is een goed voorbeeld.

De Bataafse opstand (69-70) wordt door historici eerst en vooral beschouwd als een voetnoot bij de eerste dynastieke wisseling binnen het Romeinse keizerrijk, toen met de opstand tegen keizer Nero de Julisch-Claudische dynastie (27 v Chr – 68 na chr,) werd afgelost door de Flavische (69-96). Maar er valt meer over te zeggen, en de aan;leiding was ouder.

Gedurende de eerste eeuw na christus was de Rijngrens de belangrijkste militaire sector in het Romeinse rijk, waar zich de grootste bedreigingen van de rust in de Gallische provincies bevonden, en waar de Romeinse legers de meeste campagnes voerden. Aanvankelijk met als oogmerk verovering; later werden dat strafexpedities nadat was vastgesteld dat de lokale bevolking een te klein landbouwsurplus creëerde om bezettende legioenen en hun aanhang te kunnen voeden. Na de Romeinse nederlaag in het Teutoburgerwoud werd elke hoop op verovering opgegeven.

Nadat de strategische doelen werden gewijzigd was er een solider grens nodig, en liefst met medewerking van de nabij die grens wonende stammen. De Germaanse Bataven woonden deels aan de andere zijde van die grens, maar waren desalniettemin schatplichtig – een schatplicht die vrijwel volledig werd voldaan middels dienstplicht van een groot deel van de bevolking in Romeinse legeronderdelen.

Die constructie kwam mettertijd steeds verder onder druk, en tegen het einde van de regering van Nero was de onrust onder de Bataven al aanzienlijk. De eerste overeenkomst met de Romeinse legerleiders werd door de vele opeenvolgende Romeinse generaals steeds meer beschouwd als een overeenkomst met onderhorigen – een visie die de Bataven niet deelden. De er uit voortvloeiende problemen leidden uiteindelijk tot een opstand toen het moment gunstig leek. Leider Julius Civilis – de naam Julius als aangenomen adoptiefnaam wijst op Romeinse burgerrechten die al vroeg in de eerste eeuw waren verworven – diende net als veel stamgenoten eerder ook in het Romeinse leger, waarbinnen de Bataven als een elite-eenheid werden beschouwd. (vandaar ook de afbeelding boven dit stukje, die Romeinen tegen Romeinen lijkt te tonen).

Na aanvankelijke perikelen van Civilis met Nero braken in de tussentijd in Gallië de eerste opstanden tegen de keizer uit (Vindex) en werd Nero in Rome door de nadering van troepen van Galba tot zelfmoord gedwongen. Nadat deze laatste door weer een andere pretendent (Otho) was verslagen waagde ook de gouverneur van Germania Inferior (Vitellius) zijn kans. Daartoe verzamelde hij een Romeinse strijdmacht en trok er mee naar Rome, met achterlating van enige kleine garnizoenen.

Dat was hèt moment voor Civilis en de zijnen hun opstand te wagen. Gesteund door de naburige stam der Kaninefaten (die enige forten aan de uiterste Romeinse noordwestgrens overvielen) wisten de Bataven al snel de resterende Romeinse garnizoenen uit de (Betuwe[1]) regio te verjagen. Twee legioenen werden vervolgens bij Nijmegen verslagen, en de Bataven leken hun doel te hebben bereikt. De aanhangers van de aanstaande keizer Vespasianus behandelden de Bataven in eerste instantie als bondgenoten, maar lang duurde dat niet, aangezien de Bataven wraakzuchtig op pad gingen ook het laatste legioensbolwerk in Germania Inferior – Castra Vetera – te veroveren.

Deze belegering mislukte echter, e vanaf dit punt was het de Romeinen duidelijk dat Civilis niemands bondgenoot was. Aangezien ook de opvolgingsstrijd was geéindigd, evolueerde de strijd in het stroomgebied van de Rijn naar een oorlog van de Romeinen tegen de Bataven, aangezien weinig andere stammen zich lieten overtuigen tot deelname. Die strijd was voor Civilis niet te winnen, en uiteindelijk ging hij in ballingschap over de Rijn.

Onderhandelingen leidden er toe dat de Bataven zich weer onderwierpen, tegen minder gunstige voorwaarden dan voorheen, en dus de facto inderdaad onderhorigen werden. Verdere grote onrust aan de Romeinse Rijngrens van deze omvang zou tot ver in de 3e eeuw niet plaatsvinden.

---

1. De Betuwe wordt beschouwd als het “eiland der Bataven”.

---

Eerdere afleveringen van deze onregelmatig verschijnende serie over Nederlands vergeten oorlogen vindt u hier.