Tot Nederlands vergeten oorlogen behoren ook zeker de koloniale conflicten die Nederland had met diverse staten in den vreemde. In een aantal gevallen was de Nederlandse staat (of haar voorgangers) niet direct partij, maar moet je ze wel zo behandelen.

De VOC was een bijzonder voorbeeld van een Nederlandse instelling die in haar concessiegebieden vrijwel soevereine rechten bezat. De Heeren XVII in Amsterdam regeerden een koloniaal imperium met een eigen leger en vloot, dat in tijden van nood altijd weer kon terugvallen op de Nederlandse staat voor een politiek-militaire bail-out als de krachten die haar bedreigden te groot werden voor Jan Compagnie alleen. De eerste oorlog om Batavia was van dat laatste overigens geen voorbeeld.

Batavia werd in 1619 gesticht door Jan Pietersz Coen (die van de tunnel) op de plek waar daarvoor de Javaanse stad Jayakarta stond. Jayakarta behoorde tot het sultanaat Mataram. Handelaren van de (voorlopers van) VOC waren al in 1595 in de Indonesische archipel gearriveerd, maar pas in 1619 werd besloten dat Java het centrum van de Hollandse macht moest worden. Strategisch gezien was Java daarvoor perfect: het lag vooraan in de wirwar van eilanden gezien vanuit Europa, het was redelijk geciviliseerd (belangrijk, overname van een bestaande politieke infrastructuur is eenvoudiger dan die van de grond af aan opbouwen) en de bevolking leek militair niet tegen de Nederlanders opgewassen.

Dat bleek inderdaad in de oorlog met Mataram tussen 1628 en 1630. Pogingen van Sultan Agung om de Nederlanders te verjagen faalden bij gelegenheid van twee belegeringen van Batavia, de eerste van 22 augustus tot en met 3 december 1628, en de tweede van mei tot september 1629.

Bij de eerste belegering begon de aanval op Batavia met een gecombineerde aanval van een lokale vloot en een landleger. Het garnizoen van Batavia was met ruim 700 man niet fenomenaal groot, maar bleek voldoende om fort Hollandia te behouden tegen deze eerste aanval. In oktober arriveerden het landleger van Mataram, wat de actieve troepen van de belegeraars vergrootte tot circa 10.000 man. De troepen waren echter slecht voorbereid op een reguliere belegering, en kregen niets voor elkaar:

Angered by the lack of success, on December 2 Sultan Agung sent his executioners to punish Tumenggung Bahureksa and Prince Mandurareja. The next days, the Dutch discovered that their opponent had marched home, leaving behind 744 headless corpses of their men.

After the debacle of the first siege, Agung realized that the main hurdle to the conquest of Batavia was logistical, due to the immense distance (some 300 miles) his forces had to cross from their supply bases in Central Java.

De tweede aanval beschikte over een totale troepenmacht of circa 20.000 man. Ook ditmaal bleek de trots van de sultan hem fataal te worden:

From the example of Tumenggung Bahureksa and Prince Mandurareja, Dipati Ukur (een bondgenoot/vazal) knew that Sultan Agung would not tolerate failure, much less betrayal, and hence he decided to rise in rebellion against Mataram instead.

Toch was er een onverwacht succes, en de uitkost bleek onzekerder dan we nu geacht zijn te denken:

The Mataram forces applied a siege upon Batavia and disrupted Batavia’s water supply by polluting the Ciliwung River, causing a cholera plague in Batavia. During this second siege Jan Pieterszoon Coen suddenly died on 21 September 1629, most likely because of this cholera outbreak. With internal problems among their commanders, and plagued with illness and a lack of supply, Mataram forces finally were forced to retreat.

De dood van JP Coen was een slag voor de Nederlanders, maar door de lineaire commandostructuur van Europese legers was de opvolging nooit een groot probleem.

De oorlog werd niet beëindigd met uitgebreid gepalaver, zij stopte eenvoudig. De sultan van Mataram richtte zich op makkelijker prooien om zijn expansiedrift te bevredigen. De VOC verstevigde haar greep op Batavia en de omliggende gebieden zorgvuldig, en zou dat de anderhalve eeuw daarna met beleid blijven doen. Sultan Agung stierf in 1646. Zijn rijk was aanzienlijk, maar uiteindelijk niet tegen de tijd en de VOC bestand.

---

Eerdere afleveringen van deze onregelmatig verschijnende serie over Nederlands vergeten oorlogen vindt u hier.