Morele aandacht en knagende gewetens
Met de morele aandacht voor wie we ons inspanden tijdens de Corona-crisis was weinig mis, vertelt Frits Bosch Prof René ten Bos.
“We zitten hopeloos met onze moraliteit in de maag. Eerst raken we bevangen door de gedachte dat we het leven moeten redden van zieke mensen. Dat doen we. We klappen ons suf voor de helden in de zorg. Maar dan blijkt dat onze moraliteit nog onrustig blijft en vragen we ons af of we er wel goed aan hebben gedaan om al onze aandacht zo te richten op al die zieke mensen… de ethische vragen die mensen stellen zullen nog heel wat knagende gewetens opleveren”
Aldus René ten Bos, hoogleraar filosofie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, in zijn artikel “Morele aandacht” in Het Financieele Dagblad van 7 mei 2020 over morele ethiek. Ik schreef Ten Bos als volgt terug.
Ten Bos duidt hier op de verwarring in onze solidariteit en loyaliteit waarin wij verkeren. Hier speelt naar mijn mening het spanningsveld tussen individu en collectiviteit. De algemene vraag is: ben ik een ‘individu’ die als zodanig behandeld wenst te worden c.q. morele aandacht wenst te krijgen. Of ben ik slechts een nummer in de ‘collectiviteit’ zonder recht op individuele morele aandacht. Het zijn twee verschillende – geheel aan elkaar tegengestelde – modellen. Dat laatstgenoemde collectivistische model doet zich voor bij onder meer communisme, socialisme, nationaalsocialisme en islam, zoals ik hierna zal omschrijven. C
Het christendom past in het eerste model. Het is gericht op het individu, de naastenliefde voor het individu, voor iedereen. Als dit (te) ver wordt doorgevoerd, dan staat dit aan de basis van de ‘solidariteitsverwarring’ waarin wij thans verkeren, waar ook u terecht ook op duidt. Dit kan overgaan naar wat ik noem ‘empathiewaan‘, zoals strenge christenen dit soms praktiseren [1].
Dat fanatisme is tot op zekere hoogte vergelijkbaar met islamisme, maar dan uiteraard tegengesteld in de uitwerking.[2] Het absolute denken in het ‘ik’, het ‘individu’ (egologie volgens de door u aangehaalde Frans-joodse filosoof Emmanuel Levinas) kan met als het absolute denken in de ‘collectiviteit’ (ontologie volgens Levinas) tot ellende leiden. Wat dat betreft is ieder absolutisme verwerpelijk. Het gaat er om hoe het ‘sociale contract’ tussen individu en collectiviteit ontworpen is en hoe dit er in de praktijk eruit ziet, J.F. Kennedy “ask not…”. In mijn boeken tracht ik ordening aan de brengen in solidariteit en loyaliteit, met behulp van theoretische solidariteitsringen, gaande van het ‘ik’ naar solidariteit met mensen in continenten. Dit met alle invloeden vanuit onze beschaving die daarop ten goede maar soms ook ten kwade inwerken. Mohammed begreep heel goed het probleem van wat u noemt ‘bevangen te zijn door de ethiek’.
Weg ermee! In zijn opvatting is het contraproductief. Mohammed heeft daarom de Ummah gecreëerd: allen (moslims) die daartoe behoren verdienen in principe een evenredige mate van morele aandacht. Allen daarbuiten (infidels), zijn verdoemd en mogen, nee moeten, omgebracht worden, vide de Koran met de aantekening dat dit boek meer is dan enkel een gewelddadig manifest. Geen wonder dat Adolf Hitler het met de moslim, Grootmoefti Amin al-Hoesseini, prima kon vinden. Hun basisgedachten stemden immers overeen. Marx, Lenin, Stalin, Mao, Pot Pot en Castro, Mohammed, Hitler, zijn collectivisten. Collectivisme maakt het zoveel gemakkelijker om mensen en masse om te brengen. Het doel heiligt de middelen, maakbare maatschappij, weg met individuele ‘morele aandacht’! Adolf Hitler is uiteraard bewust in dit rijtje geplaatst, niet alleen omdat hij een collectivist was, wars van het individu.
Hitler noemde zich ‘socialist’ en was verre van een nationalist, ondanks “Nationalsozialistische Partei”. Hij was een harde criticus van het protestantisme, immers een streng individualistische godsdienst met volop ‘morele aandacht’. Hij was een gewelddadige imperialist, anti-nationalistisch, in de lange traditie van Duits imperialisme, in navolging van het eerste Heilige Duits-Romeinse Rijk en keizer Frederick III van de Habsburgers, ‘Austriae est imperare orbi universo‘ en later keizer Wilhelm II [3].
Adolf Hitler was geen idioot, hij kende zijn klassiekers. Nazi-Duitsland was een imperialistische staat die er op gericht was aan iedere nationale onafhankelijkheid en nationale zelfbeschikking een einde te maken. Het is derhalve een grove misvatting te stellen dat hij rechts was[4]. Adolf Hitler was op en top links.
De westerse linkse intelligentsia weigert uiteraard Adolf Hitler als links te zien. Die waarheid is kennelijk te erg. Schuif het daarom liever maar in de schoenen van rechts, met het valse etiket ‘nationalisme’ erop. Federalist Guy Verhofstadt en vele anderen zijn daar sterk in, met name ten behoeve van hun eigenbelang, in dit geval de Europese Unie, in mijn ogen helaas uitgegroeid tot een imperialistisch gedrocht.
Eenieder die het anders ziet wordt geconfronteerd met een alles verzengende haat. Men mag zich verheugen in liefde en ‘morele aandacht’ zolang men tegemoetkomt aan het universele gedachtegoed. Zodra bepaalde staten nationale zelfbeschikking en soevereine onafhankelijkheid wensen te behouden treedt haat, walging en dwang in. Adolf Hitler kijkt goedkeurend over de schouders van Frans Timmermans en Guy Verhofstadt heen…. Wij hier in het westen zijn goddank individualisten en mensen die ethische vragen stellen die ‘knagende gewetens’ opleveren. Wij hebben er last van, prima.
Soms zijn we daardoor volkomen de weg kwijt en geven we morele aandacht aan mensen waarvan we achteraf denken “was dat eigenlijk wel zo verstandig” of “we hebben het verkeerd gedaan, maar we kunnen het niet meer terugdraaien” of “hebben we er wel goed aan gedaan om al onze aandacht zo te richten op al die zieke mensen”. Gewetenswroeging hoort bij het spel van individuele vrijheid die wij hier in het westen spelen. U en ik en zoveel anderen kijken telkens anders tegen ‘morele aandacht’ aan. En dat is maar goed ook. Laat uw geweten maar knagen!
Groet Frits Bosch
- Zie SGP en ChristenUnie
- Lambert Pasterkamp, verbonden aan het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie, laat ons in NRC 24-12-19 weten: “Laat joods-christelijke erfenis niet over aan nieuw-rechts” met alle verwijten aan het adres van Geert Wilders van dien. Ik suggereerde hem ‘you are barking up the wrong tree’: richt je pijlen op collectivisten en tracht ordening aan te brengen is solidariteit, want naastenliefde voor het individu, allen in gelijke mate, werkt op den duur niet en lijdt tot ellende. We kunnen niet zonder solidariteitsgradaties, zegt bioloog Frans de Waal. Dat gaat er bij Pasterkamp helaas niet in. Het is strijdig met zijn wereldbeeld en moreel systeem waarin hij is grootgebracht en opgeleid. Begrijpelijk, maar betreurenswaardig. Psycholoog Jonathan Haidt zegt dat eenieder die in een moreel systeem ondergedompeld is, daar zelden uitkomt, berustend in de veiligheid van de vaste overtuiging. Je moet echt assertief zijn om eruit te kunnen komen (bioloog Charles Darwin!). Alexandr Solzjenitzin in ‘De Goelag Archipel’, 1973: zelfs de verstotenen bleven trouw aan het communistische regime. Zo ook oud-CPN’ers. Overigens zal Pasterkamp zal u als medicijn voor uw solidariteitsverwarring, ongetwijfeld verwijzen naar Jezus Christus.
- Tweede Duitse Keizerrijk (1871-1918)
- Jeroen Krabbé in zijn overigens voortreffelijke serie over Marc Chagall: “de populist Adolf Hitler”. Wat een onverstandige opmerking is dit. Hitler was juist géén populist. Hij had een volstrekte minachting voor populus, hij vernietigde het. Hoe tragisch is het dat de jood Krabbé dit blijkbaar niet vat. Hitler staat ook model voor de haat van imperialisten wier universele wil het niet kan verdragen dat er mensen en groepen zijn die dissident zijn: vernietig ze!
Frits Bosch is auteur van “Wereld op een keerpunt”, “Onbehagen bij de elite”, “Schaft ook Nederland zich af?” en “Feminisme op de werkvloer. Linkjes in zijn biografie
Naar mijn bescheiden mening hebben Verhofstadt en Hitler niet alleen hun slechte gebit gemeen.
Veelkoppige monsters als corona en hitler laten zich niet 1-2-3 duiden en al zeker niet met de filosofische prietpraat van René ten Bos, onze voormalige nihilist des vaderlands. Alleen de kracht van rede en wederkerig vertrouwen in de individuele mens kan ons behoeden voor de gewetenloosheid van het totalitaire collectivisme (voorbeelden te over tegenwoordig).
Het blijkt wel dat we voor de verkeerden hebben geklapt. De IC medewerkers blijven namelijk gewoon hun werk doen dat ze altijd doen. Daarvoor worden ze dan ook keurig betaald.
De nieuwe medewerkers, zonder een IC-opleiding worden ineens geconfronteerd met apparatuur (de beademing) die ze niet kennen, krijgen geen volledig beschermende kleding en krijgen te maken met patiënten die dood kunnen gaan als zij iets verkeerd doen. Ze krijgen ineens ook een ploegendienst maar geen extra salaris.
Op de koop toe moeten ze hun reguliere werk, dat blijft liggen straks nog eens inhalen, terwijl het voor de IC-ers business as usual is.
De invallers, die verdienen een applaus.