De discussie over de migratie maalt maar al te vaak in hetzelfde kringetje rond. Volgende week vrijdag kruist in de Amsterdamse Balie Paul Scheffer de degens met de onvermijdelijke molenaar Leo Lucassen.

Met Leo Lucassen zijn er twee problemen: je weet wat hij zeggen gaat, en je weet dat hij na afloop zijn verhaal nooit blijkt te hebben gewijzigd, hoe overtuigend hij intellectueel ook is afgedroogd. Niet erg wetenschappelijk voor een hoogleraar, zegt u? Een migratiewetenschapper als Leo Lucassen is een prutsend ideologisch bevlogene. Waarmee ik uit wil drukken dat gepruts en bevlogenheid geen binding hebben met de wetenschappelijke kant van zijn werk, maar waar ze verward raken spreekt over het algemeen de bevlogene. En dat is lastig discussiëren.

Wat discussiëren met Leo Lucassen vooral zo lastig maakt, is het onvermogen van journalistiek Nederland hem de welverdiende spreekwoordelijke bijl in de nek toe te dienen; een behandeling die de eertijdse prof. Diederik Stapel voor eenzelfde vergrijp tegen de wetenschap wèl ten deel viel. En dat heeft weer alles te maken met het onuitgesproken gevoel dat journalistiek Nederland onmiskenbaar heerst: dat migratie goed is, en dat iedereen het recht moet hebben hier zijn geluk te zoeken. Want journalisten zijn de ultieme gutmenschen in hun denken. Wie in gaat tegen hun diepste instincten zal het tot de laatste letter voor hen dienen uit te spellen, inclusief een verklarend woordenboek en een wagonlading voetnoten met gezag.

Enfin, daar gaan we weer.

Van Leo Lucassen is bekend dat hij alle migratie toejuicht, met als argument dat in het verleden diverse migratiegolven in Nederland ook positieve effecten hebben gehad. Op de details gaat Lucassen in debatten nooit graag in – want dan valt zijn discours uit elkaar – maar zolang je er in algemene termen over praat heeft het zowel iets heel aantrekkelijks als heel menselijks. Veel van zijn medestanders denken dan ook dat Lucassen in debatten vrij aardig overeind blijft. Niets is minder waar.

Om de zaak (en mijn tegenargument) wat eenvoudiger verteerbaar te maken, heb ik me laatst gerealiseerd dat wat Lucassen doet, is twee vormen van migratie op één hoop gooien. Dat ga ik hier kort uitleggen, met behulp van de begrippen micro-migratie en macromigratie – ik heb ze gisteren speciaal voor dit artikel verzonnen, en zal ze nu voor u invullen.

Ik begin met een onderscheid te maken tussen micromigratie en macromigratie.

Micromigratie is de migratie van bekend terrein naar een beetje minder bekend terrein. Dan hebben we het dus over migratie binnen eenzelfde cultuur. Dat betekent niet dat het voor de betrokkenen geen grote veranderingen in kan houden, maar er zijn voor de immigranten veel herkenbare aanknopingspunten, en ook binnen de ontvangende cultuur is er een breed gevoelde herkenning voor de basiswaarden en attitudes die de immigranten met zich meebrengen. Dit type migratie zal maar zelden onoverkomelijk grote problemen geven, zelfs niet als de omvang van de groep immigranten aanzienlijk is. De Belgische vluchtelingen in de Eerste Wereldoorlog zijn van dat laatste een uitstekend voorbeeld.

Bij macromigratie echter geldt dat het gaat om migratie over langere afstanden en/of vanuit een heel andere cultuur. dan de cultuur die ontvangt – (h)erkenning van gedeelde basiswaarden blijkt dan veel minder automatisch, en word op een veel minder basaal niveau gevonden. Of er problemen optreden is afhankelijk van de omvang van de groep die binnen de ontvangende cultuur moet worden ingepast, en de mate van verschillen die moet worden overbrugd.

Zo bleek het nog redelijk wel mogelijk om Tarzan van de Apen – fictief – in te passen in de 19e-eeuwse Britse maatschappij, maar als hij zijn hele chimpansee-familie had meegenomen was het bepaald ongeloofwaardig geworden. De Leo Lucassens van deze wereld proberen ongetwijfeld staande te houden dat dat ligt aan de premisse dat Tarzan behoort tot ‘de onzen’, maar er zijn voorbeelden genoeg bekend van individuele chimpansees die wel degelijk binnen een menselijke familie konden worden opgenomen. Ook al was het als een geestelijk ietwat onvolwaardig lid van die familie.

Overigens is ook de wil tot assimilatie van essentieel belang: mensen die chimpansees opnemen doen dat omdat ze dat willen, en als de chimpansee ook wil kom je er meestal wel. Of een willekeurige familie chimpansees een volwassen Tarzan zou willen opnemen staat echter te bezien. Ik verwacht er geen wonderen van. Uit dit laatste kunt u al extrapoleren dat ook de omvang van de binnenkomende groep van belang is, vooral vanuit het oogpunt van aanpassing. Hoe groter de groep immigranten, des te minder wordt de noodzaak tot aanpassing gevoeld, en des te groter zuilen op termijn de problemen zijn.

Ons moderne probleem met islamitische immigranten is veel meer een macromigratie dan een micromigratie. De verschillen tussen de immigranten en de ontvangende cultuur zijn ongekend groot, en het gaat niet aan daarvan alleen de ontvangende cultuur de schuld te geven. Dat wordt nog het best geïllustreerd door de geruisloze opname van mensen uit andere dan juist islamitische en/of Afrikaanse culturen. Een stad als Amsterdam beroemt zich er op een kleine tweehonderd nationaliteiten te herbergen. Slechts met de groepen die vanuit hun startpositie het meest afwijken, alsmede met de groepen die door hun omvang in staat zijn samen t klitten, ontstaan problemen met zowel integratie als algemene omvang.

Het model van macro- en micromigratie verklaart de redenen hiervoor afdoende, en slechts door te ontkennen dat er problemen zijn kun je dat als argument blijven afwijzen.

Elke discussie over migratie die je anders voert dan met bovenstaande analyse als hulpmiddel is gedoemd te verzanden in wat je krijgt in een discussie tussen een dove Chinees uit de 7e eeuw en een blinde indiaan uit de Amazone over de kwaliteiten van een opera van Mozart. Het probleem is niet migratie, eerst en vooral gaat het bij migratie over de migranten, hun aantallen en hun culturele bagage. Wie dat niet begrijpen wil speelt bewust vals, of moet terug in retraite..