De media hebben steeds meer moeite met hun rol in de samenleving. Toon Kasdorp geeft voorbeelden en kritiek.

In 1965 woonde ik in een huis dat aan de route lag van het prinselijk bruidspaar, Beatrix en Claus. Ik heb daar meegemaakt hoe mensen naast ons door Duitse journalisten werden betaald om rookbommen te gooien, zodat daar ordelijk en op voorbereide wijze foto’s van konden worden gemaakt.

Later beklaagden premier Balkenende en de toenmalige kroonprins zich over het verschijnsel in een wat lichtere vorm. De een vanwege zijn opgeblazen kandidatuur voor het Europese presidentschap en de ander vanwege de affaire rond het pas gekochte buitenhuis in Mozambique. In allebei de gerapporteerde nieuwsfeiten zat wel een kern van waarheid, net als in die rookbommen, maar wat gerapporteerd werd was in hoofdzaak door de pers gefabriceerd. De publiciteit stond in geen enkele verhouding tot het belang dat het publiek aan beide zaken hechtte. Maar de politiek voelde zich toen gedwongen om er aandacht aan te besteden. Zijn ze weer bezig met beuzelarijen denk je dan. Hebben ze niks beters te doen?

Iedere politicus weet dat wat hij zegt wordt beoordeeld op nieuwswaarde en dat niets noodzakelijk wordt uitgelegd volgens zijn bedoeling. Hij leert hoe hij zich zó moet uitdrukken dat dubbele betekenissen worden uitgesloten. Vaak wordt het dan niks zeggen of de vragen van journalisten eerst zo herformuleren dat het antwoord ongevaarlijk wordt. Wat het ook betekent is dat een politicus publicitair wel erg bekwaam moet zijn, zoals Wilders of Pechtold, om het voor elkaar te krijgen dat de media zijn agenda volgen en niet hun eigen. Voor de meeste politici geldt dat hun weg naar het publiek wordt afgesloten door de media. Of de journalisten vinden hem saai en hij komt niet aan het woord of ze passen wat hij zegt aan hun eigen agenda aan. Kranten en televisie hebben al generaties lang de politiek bepaald en dat heeft een nieuw soort politicus in het leven geroepen. Een dat leeft van hypes en zich de dienaar toont van de publiciteit in plaats van het volk.

Politici gaan er vanuit dat het aantal stemmen dat hun partij krijgt afhangt van de manier waarop zij hun zaak in de media gepubliceerd weten te krijgen. Om die reden ontvangen omroepen en kranten subsidies van de overheid en wordt de pers niets in de weg gelegd. Maar de magische invloed op het volk, die nog steeds aan de media wordt toegekend, brokkelt de laatste jaren af. De PVV met haar toch in hoofdzaak negatieve kritiek floreert en kranten leggen ondanks de subsidies die ze krijgen het loodje. Wie de invloed van een persorgaan wil markeren, die kan het beste de advertentiemarkt volgen. Als de adverteerder van de geschreven pers naar het internet verhuist, dan weet U wat er aan het gebeuren is.

Het internet, Twitter, Facebook, massaal sms-verkeer, ze zijn te belangrijk om ze aan een enkele oorzaak toe te schrijven. Maar dat een afnemend vertrouwen in de pers één van de oorzaken is, en daarnaast ook een gaap-gaap gevoel bij wat de media te berichten hebben, dat lijkt mij erg waarschijnlijk. Als de politiek een verlengstuk wordt van de pers in plaats van andersom, als ministers zich gaan gedragen als BN’ers en Kamerleden stoeien om de microfoon als er een camera in de buurt aanstaat, dan haken consumenten af. Op de hoogte blijven van wat er in je wereld te koop is, is te belangrijk om je door een publiciteitsmachine in de luren te laten leggen.

In een ingezonden brief in de Volkskrant beklaagde een groep geïntegreerde nieuwe Nederlanders zich over de buiten proportie grote aandacht die nieuwkomers krijgen, die weigeren om te integreren. Mensen van vreemde herkomst die gewoon meedraaien in de samenleving zijn individueel minder nieuwswaardig maar het feit dat het er zo veel zijn zou volgens hun veel meer aandacht horen te krijgen dan nu het geval is. Ze hebben gelijk. Het gevecht tussen Wilders en de imams en zijn doodsbedreigingen uit de moslimwereld haalden jarenlang de voorpagina’s. Maar in veel scholen en bedrijven is afkomst en godsdienst geen issue meer en vindt men de discussies over de integratie neiges d’antan.

Dat zijn zij overigens niet. Dat een deel van de nieuwkomers weigert te integreren en dat de overheid dat heeft laten gebeuren is wel degelijk een groot probleem, maar men helpt het integratieproces niet door eenzijdig aandacht te vragen voor de mislukkingen en de integratie zelf te negeren. Bij het betrekken van de geïntegreerde nieuwkomers in het integratieproces van de rest ligt wel degelijk een functie voor de overheden en de media.

We hebben onder meer door de massale immigratie maar ook door een reeks van andere oorzaken een nieuw soort samenleving gekregen die weinig meer lijkt op de wereld waarin de pers en de overheid van vandaag zijn ontstaan. Overheid en media zijn mee veranderd en dat kon ook een tijd lang wel, maar de rek lijkt daar de laatste jaren uit te zijn. We hebben zo’n periode in de geschiedenis wel eens eerder meegemaakt: vlak voor de Bataafse en Franse revolutie. Toen paste de organisatie van de overheid ook niet meer in de veranderde maatschappij. In Engeland zijn die aanpassingen toen zonder geweld tot stand gekomen en in Frankrijk met buitensporig veel geweld. In Nederland was het iets ertussen in. Het resultaat was uiteindelijk wel oké maar de weg er naartoe had beter gekund. Iets dergelijks zouden we liever niet nog een keer moeten meemaken.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp