Afgelopen zondag kwam Maurice de Hond met een interessant onderzoekje: verschuivingen in de voorkeur van het electoraat naar leeftijd en opleidingsniveau sinds 1994.

Voor mij is het meest interessant de krenten er uit te halen die de onderzoekers hierin (Pdf hele onderzoek) hebben gemist, of hen niet bijzonder veel belang inboezemden. Als we bijvoorbeeld onderstaande tabel bekijken, is je eerste indruk er één die duidelijk maakt dat de onderzoekers uitgaan van een electoraat waarvan de helft hoogopgeleid is. Het creëren van deze tweedeling komt mij tamelijk vreemd voor, als je het over hoogopgeleid hebt zou ik zeggen dat je het dan over circa 10% van de bevolking hebben moet, en hoogstens 20% als je het heel ruim nemen wilt. Maar goed, de overheid wil graag dat we veel hoogopgeleiden hebben in dit land, en doet er dan ook alles aan om dat statistisch voor elkaar te krijgen. Beschouwt u dit maar als voetnoot vooraf. De fixatie van diverse commentatoren op de bewegingen binnen het segment der hoogopgeleiden is daar overigens min of meer een gevolg van.

Eerst nog een tweede – belangrijke – voetnoot bij bovenstaande tabel: het jaartal 1994 is goed gekozen, maar verdient uitleg. Niet alleen was dit namelijk het jaar waarin het eerste Paarse kabinet aantrad, maar bij de verkiezingen van 1994 was ook de eerste grote schifting in de achterban van een van de traditionele volkspartijen opgetreden. Het CDA verloor haar machtspositie van grootste partij door de plotselinge entree in de Kamer van de eerste golf ouderenpartijen, die gezamenlijk (vooral het AOV) 5% haalden. Het was de eerste grote breuk in de volkspartijen, iets wat te nog weinig wordt beseft. NB: die grote volkspartijen waren primair PvdA en CDA, waar VVD en D66 in mindere mate achterheen hobbelden.

Na zeven jaar Paars was ook een groot deel van de oude achterban van de PvdA er achter dat hun partij niet voor hun eeuwigheid zou functioneren, en begon te vertrekken naar de LPF en SP. Dat proces zien we voltooid (NB: ik hanteer hier volkspartijen als synoniem voor een overwegende achterban van laagopgeleiden) anno nu: 40% van de laagopgeleiden maakte de overstap nar de nieuwe volkspartijen: SP en PVV.

Kun je dat nu zo maar zeggen? Ik vind van wel. Hier komt namelijk een stukje bewijsvoering van andere commentatoren als belangrijk bovendrijven, en wel de groeiende achterban van de PVV bij hogeropgeleiden. Bij het ontstaan van volkspartijen lijken de hogeropgeleiden achter de lageropgeleiden aan te trekken. D66, typische exponent van een partij voor hoogopgeleiden, heeft nooit heel veel aantrekkingskracht op lageropgeleiden gehad. Omgekeerd werkt het dus wel, maar met een vertraging van enige verkiezingscycli. De reden dat dat eerder bij de SP niet zo duidelijk uit de verf kwam, zie je terug in de cijfers bij GL, dat in overgrote meerderheid (ca. 70%!!) hogeropgeleiden onder haar aanhang vindt. Dat vertekent het proces.

Hieruit zou je de conclusie kunnen trekken dat het juist de laagopgeleiden zijn die het al dan niet succes van een volkspartij in opbouw signaleren. Daaruit zou dan ook volgen, dat een partij die haar aandeel van de laagopgeleiden vast weet te houden gegarandeerd blijft van succes.

Is dit een omkeringsredenatie? Het zou kunnen. Je zou het heel uitgebreid moeten onderzoeken. Maar de cijfers zoals we die in de tabel boven in dit stukje zien liegen niet. Het achterblijven van vooral hogeropgeleiden bij de PvdA laat zien, dat dit de groep is die het moeilijkst afscheid kan nemen van een concept dat in diskrediet is geraakt. Zouden hogeropgeleiden hun verliefdheid op een idee minder makkelijk verliezen dan lageropgeleiden, die concreter oog hebben voor hun directe eigenbelang?