Politici hebben tegenwoordig één ding gemeen: hun sterkste wapen is de loze kreet. Loze kreten zijn het eerste signaal dat iets is opgepikt, en dat de molens van de staat wellicht in beweging zullen komen. Ooit. Misschien.

Er zit systeem in de loze kreten. Het heeft zich al tot een navolgbaar proces ontwikkeld. Vooral Kamerleden zijn goed in het slaken van loze kreten. Dat de invloed van oppositieleden beperkt is tot wat de regerende coalitie hen toestaat is evident. Maar dat de invloed van Kamerleden uit de coalitie niet groter is signaleert iets treurigs: de kadaverdiscipline van de kleine meerderheden maakt dat onafhankelijkheid in een Kamerlid nog nauwelijks wordt gewaardeerd. Fracties zijn hen liever kwijt dan rijk, óók als zij door het electoraat op handen worden gedragen en de eigen partij dus stemmen leveren. Maar zoals het etiket al aan geeft, hoeft van loze kreten niet veel te worden verwacht.

Recent voorbeeld: Klaas Dijkhoff op het VVD-congres

Het systeem schrijft voor dat na de loze kreten spierballentaal volgt, soms van gezagsdragers, soms van Kamerleden van regerende partijen. Het verschil hiertussen is al even helder. spierballentaal van Kamerleden van de regerende coalitie is een opmaat naar een serieus gesprek met bewindslieden hier toch echt eens over na te denken. Het toont de regering dat hierover binnen een fractie is gesproken en dat men van mening is dat er meer gaande is dan een bevlieging in de media.

Recent voorbeeld: D66’er Sjoerd Sjoerdsma over de moskeefinanciering.

Daarna volgt spierballentaal van gezagsdragers: grappig genoeg is dit in de eerste plaats een signaal van prominente politici aan hun ambtelijke staf dat er beleid aan zal moeten worden verbonden. Dat is geen garantie dat dat er komt, maar wel dat de politicus een zekere politieke/electorale noodzaak heeft herkend. Soms wordt de politicus hierin door zijn collega’s gesteund, vaker nog niet, maar wordt het beoordeeld als een realistische kwestie.

Recent voorbeeld: premier Rutte over ongewenste Turkse propaganda in ons land, aan de vooravond van de verkiezingen van 2017.

Daarmee staat spierballentaal overigens tegenover de bekende proefballonnetjes, die eerder te karakteriseren zijn als de persoonlijke overtuiging van en bewindspersoon. Al hebben beiden gemeenschappelijk dat ze van electoraal belang worden geacht, overigens ook om de oppositie preëmptief wind uit de zeilen te houden. Dat de landelijke pers hiermee gewoonlijk gezamenlijk korte metten maakt behoort tot de laatste momenten dat we onze voorheen onafhankelijke pers nog in volle glorie actief zien. Wat weer niet betekent dat er meer achter gezocht moet worden dan een eenvoudig snel succesje scoren.

Als de spierballentaal het gewenste effect heeft slaat er ergens binnen een ministerie een ambtelijk motortje aan, waarvan je maar hopen moet dat het idee goed is overgekomen. Dat kan ontstaan via beleid en voorstellen daartoe, maar ook doordat adviserende gremia in beweging komen.

Recent voorbeeld: de WRR, die deze week verkondigde: beleidsmakers moeten meer werk maken van “de nieuwe verscheidenheid”. Na dertig jaar discussie hierover – en dat sla ik het voortraject van onrust over de Centrumpartij voor het gemak over – kun je dat niet als ‘vlot’ beschouwen.

Dit systeem is niet ontworpen, maar zo gegroeid. Wie het met verstand van zaken bekijkt moet toegeven dat het vaak op deze wijze werkt, en begrijpt dat het voor het electoraat hoogst onbevredigend is. Niet alleen doordat resultaten lang op zich laten wachten, maar meer nog doordat het hoogst arbitrair is of en wanneer iets wordt opgepikt. Daarvoor is nodig dat de regerende groepen/partijen (door mij vaak aangeduid met het containerbegrip Regentenpartij) er brood in zien.

Volksvertegenwoordigers zijn door dit proces op hun best langzaam verworden tot roeptoeters van een ontevreden electoraat, dat blij mag zijn als jaren na het eerste geluid enige echo’s resultaten opleveren. Dat dit electoraat hierdoor gaandeweg het vertrouwen in partijen verloren heeft – vaak meer dan in de politici die hen dragen – is een uiting van volkswijsheid die maar al te vaak wordt onderschat.