Het is al weer een tijdje geleden dat de media het geregeld hadden over ‘lone wolves’ als het ging om daders van islamitische geïnspireerde aanslagen. Het wekte dan ook een onverbiddelijke spotlust op, allerhande excuusklets te moeten aanhoren van mensen die werkelijk van toeten nog blazen wisten als het ging om de islam, maar zich desalniettemin in de vreemdste bochten wrongen om niet te hoeven overwegen dat het een band met de islam zou kunnen hebben. Ondanks de verstomming van dit geblaat, valt er nog wel iets principieels over te schrijven.

Laten we het begrip lone wolf zèlf eens bij de kop pakken. Wat is een lone wolf van oorsprong? Het gaat hier in de natuur om een roofdier dat gewend is onder normale omstandigheden in een groep te jagen, maar meestal om sociale redenen uitgestoten werd. Heel voorzichtig zou je zelfs kunnen stellen, dat de uitstoting het dier uit het evenwicht heeft gebracht, zodat het gevaarlijker en agressiever is dan het in groepsverband zijn zou. Toch? Dat is in ieder geval de implicatie die de media er aan meegaven als het ging om islamitisch terrorisme, en ik ben geneigd het er mee eens te zijn als we het hebben over een eenzame wolf in de natuur.

Maar niet als iemand die islamitisch terrorisme bedrijft. Want een lone wolf in de natuur is een dier dat met dergelijke activiteiten in zijn levensonderhoud voorziet. Ergo: het doet wat normaal is, hoogstens iets extremer doordat het alleen is. En met dat laatste hebben we de enig kloppende vergelijking: als alle wolven eenzame zwervers zouden zijn, is de kans er een tegen te komen groter.

Maar mensen zijn geen wolven. Dat ga je beseffen als je ziet hoe mensen functioneren in een collectief. Dat is een belangrijke overweging, want de islam en de maatschappijen die er mee doordrenkt zijn, kenmerken zich door een sterk collectivisme. En als leden van een dergelijke groep zich zelfstandig moeten aanpassen, krijg je moeilijkheden. Kijk even mee naar het volgende schema:

1. Een individualist die zich een individu voelt
2. Een individualist die denkt dat hij deel uit maakt van een collectief
3. Een collectivist die zich primair deel van een groep voelt
4. Een collectivist die (door omstandigheden gedwongen) denkt dat hij een individualist is.

Gevallen 1 en 3 vertonen normaal gedrag. Geval 2 is een soort Breivik, en het interessante aan zo’n figuur is dat hij altijd het gevoel heeft dat hij de leider is van een groep. Dat hij die groep vaak verzint, doet niets af aan het gevoel dat hij heeft. Maar door zijn individualiteit is hij niet in staat zich iets anders voor te stellen dan dat hij een groep leidt. Het betreft hier dus een vorm van grootheidswaanzin, maar geen werkelijke overgang van individualisme naar collectiviteit.

Geval 4 is een lone wolf.

Een echte collectivistische lone wolf zit daarom een schizofrene situatie. Als hij uit de groep gestoten wordt, verliest hij daarmee de incentives zich aan te passen aan het groepsgedrag. Het gevolg kan alleen zijn, dat hij zich onzeker en terneergeslagen zal voelen. Het besef dat hij niet de waardering van de groep terug kan winnen is dodelijk voor zijn zelfrespect. Een collectivist die door zijn groep is uitgestoten is daarom een beklagenswaardig figuur – geen moordenaar van nature.

Tenzij natuurlijk zijn groep van hem eist dat hij moordt om zijn status terug te winnen. Maar dat maakt dan dus geen verschil met een groepslid dat nog volwaardig lid van zijn groep is. De incentive is nog steeds: moorden om het respect van de groep te behouden. Wat weer inhoudt dat die moordzucht deel uitmaakt van het normale groepsgedrag.

Algemene moordzucht is extreem zeldzaam gedrag, en een uiting van een geestelijke onbalans. Maar dat is in het geval van de islam de kwestie niet. Er zijn uitgebreide omschrijvingen wie wel en wie niet te vermoorden, en onder welke omstandigheden dat al dan niet is verplicht. Vastgelegd in de regels van het groepsgedrag.

Allemaal theoretisch, zijn we bij voorkeur geneigd te denken. Maar is dat iets anders dan hopen op een wonder?

Alle moordende ‘lone wolves’ waarover de media ons berichten zijn volwaardige leden van hun gemeenschap. Zo voelen ze zich, en zo worden ze door hun groep erkend. Dat die naar buiten toe ontkent dat dat zo is, is onderdeel van de groepscode. Een bewijs te meer dat deze lone wolves niet als gek worden beschouwd.