In de commentaren op de troonrede van het eerste jaar Balkenende III viel op dat links over die rede sprak in termen van afbraak van de verzorgingsstaat, terwijl de regering het juist had over een schild dat zij wilde vormen voor de minstbedeelden in de samenleving.

Beiden bedoelden een terugtreden van de overheid en feitelijk hadden ze het dus wel over hetzelfde. Het onderscheid lijkt subtiel en verbaal, maar het is belangrijk. Balkenende III wilde een ander soort overheid.

De verzorgingsstaat, dat troetelkind van de oppositie, betekent een overheid die centraal geleid de nationale huishouding richt op het welzijn van de burgers, zonder dat die burgers in de eerste plaats geacht worden voor zich zelf te zorgen. Toch zijn het de burgers en is het niet de overheid die voor de welvaart moeten zorgen. De overheid kan inkomens alleen maar herverdelen en herverdelen kost per saldo welvaart. Los van de vraag of daar een ethische rechtvaardiging voor bestaat, ondermijnt het de overheid. Het houdt haar af van belangrijker taken, het laadt haar bord te vol. Wie er bezwaar tegen maakt, stelt zich niet op tegen de overheid, die pleit juist voor een goede en effectievere overheid. Die van ons houdt zich onvoldoende bezig met haar kerntaken.

Links spreekt over het Amerikaanse voorbeeld van de minimumstaat en doet dat terecht. Daar bestond vóór Obama een veel beperktere vorm van de verzorgingsstaat. De zorg voor mensen die buiten hun schuld in de problemen zijn geraakt is een taak die iedere fatsoenlijke samenleving op zich hoort te nemen. Als de kerken of andere maatschappelijke instellingen het niet meer doen dan komt deze taak vanzelf bij de overheid terecht. Maar tot nog toe is de overheid bij ons in Europa weinig succesvol geweest met het maken van een onderscheid tussen deze doelgroep en de grote groep asocialen die parasiteren op de werkzame leden van de samenleving.

Een vangnet voor degenen die buiten hun schuld niet in staat zijn voor zich zelf te zorgen, dat is wat Balkenende III voor ogen stond en dat is geen verzorgingsstaat in de zin die we hier sinds de vijftiger jaren hebben gekend. Een vangnet is fatsoenlijke burgerplicht en het ligt in de lijn van wat hier sinds de zestiende eeuw al gedaan werd door onze christelijke voorouders. Verder gaan dan dat ondermijnt op den duur de samenleving. De overheid is er niet voor de verzorging van de burgers maar voor de bescherming van de samenleving als geheel en voor het voorzien in de soort collectieve voorzieningen die dringend nodig zijn en niet via de markt verkrijgbaar. Daar hoort een vangnet bij, maar niet meer dan dat. Een vangnet, dat is armenzorg.

Het systeem van sociale verzekeringen en volksverzekeringen, waaronder de onbetaalbaar geworden medische zorg[1] met haar malle zorgcontracten van verzekeraars en zorginstellingen, de vele subsidies, het oerwoud aan regels waarmee dat alles wordt aangestuurd, we moeten er weer van af. Het werkt niet goed, het geeft de samenleving de verkeerde prikkels, het neemt de middelen weg die zo dringend nodig zijn voor het herstel van de wel noodzakelijke voorzieningen, zoals onderwijs, verkeer en veiligheid en het laat ons land kwetsbaar voor de met zekerheid komende internationale tegenwind.

Min of meer bij toeval hadden we in de coalitie tussen de Christelijke en Liberale partijen van Balkenende III het rechtse kabinet dat tegen de uitwassen van zestig jaar verzorgingsstaat ten strijde wilde trekken. Er was waarschijnlijk een blijvende democratische meerderheid voor te vinden geweest als de grote bevolkingsgroep gemobiliseerd had kunnen worden, die kwam stemmen voor Pim Fortuijn, maar die in het algemeen de neiging heeft om de politiek links te laten liggen.

Die bevolkingsgroep is permanent ontevreden over de overheid. Het ziet ernaar uit dat Balkenende zelf op die mobilisatie uit was maar het niet durfde te zeggen of daarin zijn partij niet mee kreeg. Hij had zo flink moeten zijn om uit naam van wat fatsoenlijk en redelijk is op te komen tegen wat alleen maar fatsoenlijk en redelijk klinkt, tegen de progressieve stroming in Nederland dus. Maar hij heeft het niet gedurfd en zit nu met de brokken, net als wij allemaal trouwens.

Een van die vanzelfsprekende progressieve standpunten is het afschaffen van de eigen bijdrage in de medische zorg. Het argument daarvoor zou zijn dat mensen anders te lang blijven doorlopen met hun klachten en pas naar de dokter gaan als het al te laat is.

Daar tegen zou een regelmatig gezondheidsonderzoek van mensen die tot risicogroepen behoren een veel beter middel zijn. Kosteloze gezondheidszorg, zoals in het Verenigd Koninkrijk leidt onvermijdelijk tot slechte zorg. Er is niets op tegen dat mensen zelf bijdragen aan de kosten en niet voor ieder wissewasje naar de dokter lopen. Maar het klinkt progressief om voor afschaffing van de eigen bijdrage te pleiten.

---

1. De eigen bijdrage was een vooruitgang, maar die lijkt nu weer te gaan worden afgeschaft omdat het deed wat de bedoeling was: mensen gingen minder overbodige medische zorg zoeken.

---

Dit artikel verscheen vandaag ook op het Blog van Toon Kasdorp