Kerstmis is een christelijk feest. Maar de kersteningsgeschiedenis van Europa had tot gevolg dat veel oude gebruiken in het christendom verdwaalden en zich er comfortabel nestelden.

De oorspronkelijke zendelingen van het christendom zagen het als hun taak Het Woord te verspreiden, en gingen er van uit dat de heidense gebruiken die zij zo lang lieten voortbestaan vanzelf door hun navolgers zouden worden uitgewied. IJdele hoop. Van veel van deze tradities is zelfs al lang niet meer vast te stellen hoe oud ze precies zijn. Want ook eerdere migratiegolven die Europa overspoelden zullen oude gebruiken in stand hebben gelaten of hebben overgenomen om culturele vermenging te bevorderen, of omdat gelijkaardige feesten zich op natuurlijke wijze vermengden. De feesten rond de zonnewendes (maart en september) en de kortste en langste dagen (21 juni en december) zijn er perfecte momenten voor, aangezien dit voor elke landbouwgemeenschap belangrijke tijdstippen waren.

Dergelijke feesten kregen vermoedelijk snel extra communaal belang, zo valt uit de restanten van oude feesten te concluderen. Een overzichtje van een aantal voorbeelden. Het kerstfeest en de datum van 25 december zelf zijn er perfecte voorbeelden van. Want met de geboorte van Christus begon de nieuwe tijd, het nieuwe jaar, immers? Dan zou 1 januari de logische datum voor het feest dienen te zijn. Weliswaar zijn er beschavingen die bepaalde loze dagen op de kalender hebben om aan te geven dat dr op die dagen geen normale zaken kunnen worden afgehandeld, maar om de wereld een week in de balans te laten hangen om te wachten op 1 januari doet wat kunstmatig aan. Maar het oude Germaanse feest van de Weihnachten verklaart hierover al het een en ander. 1 januari was gewoon te ver weg, en het feest op of nabij 21 december was aanvankelijk van groter belang. Van oorsprong was 25 december de datum waarop Sol Invictus werd geëerd.

Bovendien was Kerstmis voor de eerste christenen aanvankelijk geen feest dat werd gevierd. Pas in het jaar 204 werd de eerste vering geregistreerd.

Christmas has not always been part of the Christian tradition. The early church did not place much emphasis on the birth of Christ for the first couple hundred years after its inception. It instead focused on his death and resurrection, making celebrations of such events the primary religious feasts and holidays for early Christians. The first record assigning December 25th as the day of Christ’s birth comes from St. Hippolytus of Rome’s ‘Commentary on Daniel,’ written in 204 A.D.

Voor deze website is de mooiste legende om mee te beginnen die van de Kallikantzaroi. Met als bekende vraag: “Veren of Lood“? Deze kwaadaardige figuurtjes komen met Kerstmis bovengronds en treiteren vooral de Grieks-Orthodoxe gelovigen.

A malevolent goblin in Southeastern folklore, Kallikantzaros lives underground but comes out between Christmas and Epiphany to play pranks on people and scare them. So he’s pretty much the grinch of mythology.

Frau Perchta is wel een heel creepy voorbeeld. Van oorsprong een berggodin toont haar feest desalniettemin een angstwekkende overeenkomst met het Nederlandse Sinterklaas, en daardoor ook hoe de Kerstman het wereldwijd van onze Sint gewonnen heeft:

This scary lady would roam the countryside during winter and enter homes between Christmas and Epiphany, according to Bavarian and Austrian folklore. If kids and servants had been nice, she’d leave them with a silver coin. If they hadn’t been, she would cut open their abdomen, take out their organs and replace them with straw.

Een bizarre is het IJslandse feest van de kat Jólakötturinn, met als heel duidelijk doel de mensen aan het werk te houden ook tijdens de feestdagen.

This Icelandic Christmas cat dates back to the 19th century. According to the legend, Jólakötturinn is a huge cat that roams the streets around Christmas time, praying on those who don’t wear new clothes. Those unable to buy new clothes for the holidays, the Yule cat eats. Some say the story was created to make people work harder around the holiday period.

In IJsland is er meer waarvan je slecht slaapt: Grýla doet het meest nog denken aan de Nederlandse heks Eucalypta: Haar kinderen – die zich vooral op echte kinderen richten – de Yule Lads. Deze zijn tegenwoordig eigenlijk bekender.

Probably the creepiest of Christmas myths, Grýla is a mountain giantess/troll. According to Icelandic folklore, she travels from the mountains in search of naughty children. When she finds them, she abducts them and eats them. Is it any surprise children are rarely naughty in Iceland?

Zo kom je er ook achter dat Duitsland de goede Sint wel degelijk kent, maar met een onaangename knecht. En dan maar janken over die vriendelijke Zwarte Piet? Vervangen door Ruprecht wil je die toch niet?

Similar to Belsnickel, Knecht Ruprecht would carry around a switch. He was said to be a helper to Saint Nicholas, going door-to-door to ask parents about their children’s behaviour. If they’d been naughty, he’d punish them with the switch.

Ook Frankrijk heeft een met de Sint verbonden legende, maar die is tamelijk misantroop. of Père Fouettard een eigen feest rechtvaardigd?

Similar to Knecht Ruprecht, Père Fouettard would accompany Saint Nicholas. Originating in France and southern Belgium, the story of Père Fouettard is a pretty sinister one. Père Fouettard was a butcher who came across three wealthy boys on their way to boarding school, captured them and robbed them. Later he killed them, chopped up their bodies and kept them in a barrel. After Saint Nicholas found out, Père Fouettard was punished and spent the rest of his days following Saint Nicholas.

Mari Lwyd is een typisch Keltisch feest, waarbij de eeuwige strijd tussen orde en chaos de hoofdrol speelt. Komt van oorsprong uit Wales.

The Mari Lwyd tradition was once carried out in South Wales. Groups of men would go around door-to-door with a horse prop, made of a horse skull on a stick, asking for entry to the house in a song. The homeowners would deny entrance through a song, and it would go back and forth until someone eventually gave up. If the homeowner gave up first, the group of men would be granted access to their home and would be allowed food and drink and to basically cause chaos in the house.

Consoda is een Portugees feest, waarbij de bedoeling is de doden van afgelopenjaar nog eens extra te herdenken. Het idee om vroeg op heilige dagen mensen lastig te vallen kennen we in Nederland nog als Luilak, hoewel dat oude volksgebruik aan het uitsterven is. de overheid is er geen liefhebber van, en poogt het tegen te gaan waar zij maar kan.

In Portugal, it is tradition for people to wake up early on Christmas morning and have a big feast. The feast is knows as Consoda. It honors dead relatives and celebrates ancestors. Families set out extra plates and sometimes even leave crumbs on the plate.

Voorts hebben de Italianen nog een vliegende Kerstman/Sinterklaas in de vorm van La Belfana

La Befana is an Italian Christmas witch. Not terrifying in any way, but a very strange legend. She is pictured as an old woman who flies on a broomstick and carries a large bag. According to the old folklore tale, she visits children on Epiphany Eve to determine if they have been naughty or nice. Very much like Santa, if the kids have been nice, she rewards them with gifts and candy. If they’ve been naughty she leaves them a dark lump of coal.

Het middeleeuwse Kerstmis leek overigens meer op Carnaval dan op het Kerstfeest zoals wij dat nu kennen. Niet voor niets zijn de meeste data voor uitbundige feesten gesitueerd in dat deel van het jaar dat de landbouw het minste oplevert. Buiten de feestdagen werd vaak honger gelede of dreigde die. En curieus genoeg: wie iets in het vooruitzicht heeft kan langer vasten dan wie gewoon verhongert zonder uitzicht op een prettig vervolg. Feesten als Kerstmis en Carnaval waren daardoor in zekere zin de lichtpunten van overbrugging in donkere tijden.

Het huidige kerstfeest is mede te danken aan Oliver Cromwell, die de middeleeuwse uitbundigheid met Kerstmis niet verdroeg en het feest in die vorm verbood. een gedachte die overwaaide naar de Engelse koloniën in Amerika, waar Kerstmis tussen 1659 en 1681 ook verboden was. Ook na de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog werd het kerstfeest nog lang gezien als een Engels feest, dat een Amerikaanse patriot graag aan zich voorbij liet gaan. Pas in de 19e eeuw werd dat beter, ook onder invloed van de belangrijkste media van die tijd: boeken!

Christmas became popular in America in the early 19th century, however, largely due to the influence of authors Washington Irving and Charles Dickens. Irving and Dickens reinvented Christmas celebrations in their works, beginning with Irving’s “The Sketchbook of Geoffrey Crayon, Gent,” and followed by Dickens’ “A Christmas Carol.” Irving’s work, published in 1819, presented a series of Christmas celebration activities, all of them almost utterly fictitious, which portrayed Christmas as a peaceful time in which different groups of people joined together in harmony. Dickens’ work, published in 1843, furthered that perception with the message that Christmas was about having and displaying generosity and good will toward all and love toward one’s family.

En zo evolueert Kerstmis al maar verder, waarbij elke tijd haar eigen mythes toevoegt: