Een kantelpunt, ook wel omslagmoment genoemd, is waar historici in later tijden van zullen zeggen: dáár werd het anders, dàt is het moment waar de beslissende verandering werd ingezet.

Wat de inleiding al impliceert, is dat het extreem moeilijk is in je eigen tijd het precieze moment te herkennen waar bepaalde handelingen meer resultaat zullen hebben dan in andere tijden. Het beroemdste Nederlandse voorbeeld is natuurlijk Pieter Jelles Troelstra, de voorman van de Nederlandse socialisten die in 1918 de revolutie uitriep, omdat dat iets was dat in andere landen ook plaatsgreep. Dat er uiteindelijk in veel plaatsen in Nederland straten naar deze would-be putschist zijn genoemd, signaleert dat het met de geschiedenis raar kan lopen. Daar ziet het nu echter niet naar uit. Bij de huidige stand van zaken is er meer kans dat er over vijftig jaar een Maiwand-de-Thuisblijverplein zal zijn dan een Wilderssteeg.

Historisch
Bij het benoemen van een kantelpunt is niet altijd de meest bekende gebeurtenis die ermee verbonden is de belangrijkste. De veldslagen bij Waterloo (1815) en Nieuwpoort (1600) zijn in het Nederlandse onderwijs wellicht het best overgedragen, maar geen van beide heeft een belangrijk omslagmoment gemarkeerd. Hoogstens was Waterloo de afsluiting van een tijdperk, maar een omslagmoment was het zeker niet. Belangrijker voor de Napoleontische periode is het moment waarop Lodewijk XVI zich gedwongen voelde de Franse Staten-Generaal bijeen te roepen. In 1788. Maar daarover hoor je nooit iemand.

Ook hoor je maar zelden constateren dat de Duitsers WO II verloren door Moskou niet eind 1941 in te nemen. Toch is ook dat een feit. Om nog even in de historische voorbeelden te blijven hangen: de Beeldenstorm was belangrijker voor wat in ons land de 80-jarige oorlog heet, dan alle regenteske besluiten die daarna werden genomen waarmee de Dutch Revolt uiteindelijk op gang kwam: het toonde dat voor de bevolking de maat vol was, en dat zij bereid was tot offers om in verzet te komen.

Proces

Kantelmomenten ontstaan vaak, als meerdere ontwikkelingen tegelijkertijd een hoogtepunt bereiken. Dan ontstaat maatschappelijke interferentie (zie hierboven), een proces dat niet onaardig overeen komt met de manier waarop een tsunami destructief wordt.

Historici menen dat momenten waar deze golven elkaar versterken, er meer mogelijk is dan in andere situaties. Kenmerkend is dat interferentie leidt tot een precair evenwicht, waar een licht tikje tegen het in evenwicht verkerende lichaam voldoende is om het de afgrond in te duwen. Of dat voorwaarts of een terugval wordt, doet voor het proces niet ter zake. Het is in zijn simpelste vorm het soort crisis waarvan de EU altijd heeft beweerd dat het die gebruiken wil om te komen tot een volledige Unie. Alleen lijken ze een ongelukkig moment te hebben gekozen, aangezien een groot aantal ontwikkelingen nu vrijwel tegelijk tot volle wasdom komen. Dat levert geregeld vuurwerk op, en dat zien we dus nu al enige tijd in opbouw. Maar ik breng dit ter sprake om de Nederlandse analyse van dit moment te illustreren, dus bewaren we de EU voor een later tijdstip.

Ontwikkeling
In democratieën, zo is de algemene theorie, is door meerdere veiligheidskleppen een groter vermogen beschikbaar om spanningen te kanaliseren. Dictaturen bouwen juist hogere spanning, terwijl alles rustig lijkt. Maar door de grotere tegendruk zijn de klappen als het barst ook groter. Maar in de Nederlandse democratie lijken de veiligheidskleppen al een jaar of twintig verstopt te zitten, en de vraag wanneer het uitbarst zoemt al enige tijd rond.

Wat zijn de golven die door interferentie nu enorm kunnen worden opgejaagd? Een gestaag inkomensverlies van de lagere klassen, afbraak van het vangnet dat de verzorgingsstaat werd geacht te zijn, een munteenheid die mensen feitelijk nog steeds niet volledig vertrouwd is en die wordt gewantrouwd, een sterke instroom van migranten die als bedreigend ervaren wordt, en een zwakke regering die voor iedereen zichtbaar de eindjes bij elkaar liegt, terwijl de processen waarover mensen zich zorgen maken zich ongestoord voortzetten. De lont in het kruitvat lijkt te worden dat de asielinstroom van de autochtonen zal eisen dat ze nog een beetje inschikken – zowel ruimtetechnisch als financieel.

Steenbergen
De vraag waarom het nu draait is, in hoeverre Steenbergen gisteravond een keerpunt was? Zoals eerder gesteld, dat kun je eigenlijk vrijwel niet bepalen, maar er iets over zeggen kan wel. Een trendbreuk lijkt te zijn dat de tegenstanders van asielopvang zich niet langer gedwee laten vertellen wat de regenten het beste achten. Dit is overigens een autonoom proces, dat wel aangejaagd kan worden, maar heel moeilijk te stoppen is – al gaf Toon Kasdorp daarvan vanmorgen toch een pijnlijk maar passend voorbeeld (in de voetnoot).

Aangezien een dergelijke aanpak in Nederland onvoorstelbaar is, kunnen we dat voor deze analyse negeren. Bovendien lijkt de kans voorbij, aangezien de overheid juist de rel in Woerden leek te gaan aangrijpen om een voorbeeld te stellen. Maar dat er nog steeds niet over naar buiten komt suggereert dat het slechts beperkte baldadigheid betrof. Daardoor zou een volgende poging een voorbeeld te stellen moeilijker verkoopbaar zijn, en is het tevens mogelijk een aanmoediging geweest voor de lawaaischoppers gisteravond in Steenbergen. Andere successen van de anti-opvang beweging zouden hen eveneens het gevoel kunnen geven dat de overheid doende is te capituleren. Wat de tegenstand weer zal vergroten.

Dit zou tot een zichzelf versterkend proces kunnen leiden dat nog moeilijk in de hand te krijgen zal zijn. Het is de vraag of zelfs de afkondiging van een directe en volledige stop van het opvangen van asielmigranten effectief zou zijn. Niet dat dat gebeuren gaat, want de regering zit nu klem tussen een boze bevolking en een onwrikbare EU. Ook dat is een proces dat interfereert met de gang van zaken in ons land.

Spannende tijden zijn niet altijd plezierig om in te leven.