Morgen (zondag (4 maart) zijn de langverwachte verkiezingen in Italië. Langverwacht, want het land hang er al meer dan een jaar tegenaan. Dat ze maar niet gehouden werden heeft alles te maken met de angst voor de kiezer. In normale tijden waren deze verkiezingen al een jaar verleden tijd geweest, waren we wellicht al weer op weg naar de volgende. Eerst moest echter het populisme worden beteugeld.

Het plaatje boven dit stuk is om meerdere redenen illustratief. Niet alleen zouden de Italiaanse verkiezingen in theorie het voortbestaan van de euro kunnen bedreigen, de euro dreigt door zijn gewicht ook Italië te doen losbreken van het keurslijf dat de EU haar is. De euro dreigt Italië door haar frame te doen zakken, en dat probleem is vooralsnog niet opgelost. De Italiaanse bankensector is de meest kwetsbare van de EU, die van Griekenland niet uitgezonderd.

Het enige dat dit jaar lijkt opgelost is de dreiging dat Italiaanse politici tijdens deze verkiezingen gaan dreigen. Tegen de euro, tegen Brussel, tegen wie dan ook. Behalve tegen elkaar, en zelfs dat lijkt redelijk beschaafd te gaan. Italiaanse politici, zowel van de partij van (alweer) Berlusconi als van de Vijfsterrenbeweging van Beppe Grillo, hebben zich in Brussel laten uitleggen dat opstandigheid tegen de EU hen niet goed bekomen zal. Overigens zijn de Italianen niet per se happig op een conflict met de EU (via Bloomberg zijn deze en andere grafiekjes te manipuleren voor de juiste cijfers):

Niet dat Brussel hen vertrouwen zal, noch dat zij Brussel werkelijk zijn gaan vertrouwen. Rechts Italië is nog niet vergeten hoe Berlusconi in 2011 op instigatie van de EU werd gewipt als premier, en vervangen door EU-technocraat Monti, die het land overigens inderdaad in rustiger vaarwater bracht. Oud-premier Berlusconi is nu 81, mag zelf geen premier meer worden, maar zit op de achtergrond als een spin in het web en trekt aan de touwtjes. Als zijn partij wint wordt de nieuwe premier niet Mario Monti maar Mario Net. Berlusconi’s gedwongen vertrek naar een rustiger plek achter de coulissen kan voor deze aartsrommelaar een zegen blijken. Uiteindelijk gaan de jaren tellen, en vermindert daarmee ook de kans op bungabunga-uitspattingen.

Formeel werd het parlement eind 2017 dan werkelijk ontbonden, nadat premier Renzi begin december 2016 zijn referendum over een staatshervorming al verloren had (zie ook hier, eerder deze week). Er zullen tijdens deze verkiezingen 945 zetels te verdelen zijn, 630 in het Lagerhuis en 315 in de senaat. De laatste officieel gepubliceerde peilingen zien er zo uit:

Deze schatting (vorige maand) van de kansen op een beslissende meerderheid maken duidelijk waar we op af gaan:

Daarmee lijkt Italië via een omweg terug te gaan naar de tijd van de Eerste Republiek, een periode waarin een min of meer vaste coalitie via minieme verschuivingen tijdens voortdurende verkiezingen en kabinetscrises het land regeerde. Gemiddeld elk jaar was er een nieuwe regering. Dat eindigde in 1988 nogal abrupt met de overgang naar wat nu de Tweede Republiek wordt genoemd, waarmee men af leek te willen gaan op een presidentieel stelsel dat aan het (toenmalig) Franse deed denken. Het faciliteerde de opkomst van Berlusconi, en daarin is het eigenlijk altijd blijven hangen – de Italiaanse Tweede Republiek kun je tot dusver niet beter omschrijven dan door haar de Berlusconi-republiek te noemen.

De belangrijkste partijen en hun voormensen
Onderstaand is een ietwat denigrerende maar tamelijk accurate descriptie van de deelnemende partijen en door wie ze worden geleid.

Risico’s
Wat zijn de risico’s van deze verkiezingen? Om te beginnen is er de onzekerheid: niemand heeft een idee wie er winnen gaat. De traditioneel-rechtse (Berlusconi) linkse (Renzi) en linksig-populistische (Grillo) blokken lijken aan elkaar gewaagd, waarbij dat van Berlusconi een klein loefje lijkt te hebben, maar te weinig om heel veel van te verwachten. Door het Italiaanse kiessysteem maken alle drie deze partijen kans daadwerkelijk op hun eentje een regering te kunnen vormen. Al wordt die kans voor het linkse blok het kleinst – zo niet onmogelijk – geacht.

Een uitkomst waarin een coalitie moet worden gevormd is het meest waarschijnlijk, maar ook dat schept nieuwe onzekerheden waarop niemand eigenlijk zit te wachten. De drie blokken zijn om electorale redenen zèlf al coalities van min of meer gelijkgestemde partijen, die na de verkiezingen nog wel eens onderling zouden kunnen moeten bakkeleien als er zaken moeten worden gedaan. Zoals vaak (en ook elders) weet men in Italië wat men niet wil, maar is men minder zeker hoe men wenselijke zaken (zoals welvaart) bereiken moet. Maar de beslissing van de Vijfsterrenbeweging om samenwerking met het rechtse blok niet langer uit te sluiten kan politiek interessante gevolgen hebben, aangezien een coalitie met Forza Berlusconi de nu regerende EU-gezinde partij van Democratisch Links van het pluche zou stoten

Vertrouwen
Vorig jaar nog werd Vijfsterrenleider Beppe Grillo gezien als de gevaarlijkste man van de EU. De nieuwe terughoudendheid over de euro lijkt die angst te hebben gesust. Wat niet wegneemt dat de EU deze man nu nooit meer vertrouwen zal.

Nergens in Europa vertrouwt het electoraat haar vertegenwoordigers nog erg (en volkomen terecht, zo bleek in Nederland), maar in Italië is het ernstiger dan elders. Onderstaand overzicht is niet heel recent gemaakt, anders zou de Nederlandse situatie nu beslist anders zijn. Desalniettemin geeft het een goed beeld hoe de verhoudingen binnen de grote Europese landen liggen:

Dit recentere overzicht (eergisteren) illustreert dat nog eens:

Een tweede punt is hoe de markten zullen reageren op de winst van elk van de blokken. De kiezersgunst is notoir moeilijk in te prijzen in beurskoersen, en zeker niet als de partijen zo dicht op elkaar zitten als ditmaal. Wat hierin ook een rol speelt is dat het huidige electorale systeem nu voor het eerst wordt gebruikt. De regels in vogelvlucht:

• One reason why there is elevated uncertainty around Sunday’s election is the newly-approved electoral law called Rosatellum Bis. The new system makes seat projections very difficult and throws historical lessons out of the window.
• 2/3 of seats are elected under a proportional voting system and the remaining 1/3 elected in a ‘first-past-the-post’ electoral system – this favors the most prominent people in the parties seats in Parliament, and thus has been criticized by the M5S.
• Each party needs to get at least 3% of votes in both chambers to get into parliament, while coalitions need 10%.

Asielmigratie
Dat men in Italië grote problemen heeft met overstekende Afrikanen die door de EC in Brussel als de redding van de toekomst worden gezien is bekend. Het is de belangrijkste factor deze verkiezingen, en de belangrijkste reden dat ‘links’ kansloos wordt geacht deze verkiezingen een meerderheid te scoren. De agressie van deze asielmigranten wordt steeds ernstiger, en dat kan de verkiezingen nadrukkelijk beïnvloeden. Verhalen als dit en dit kunnen veel kiezers van de 25% die het nog niet, weet sterke motieven geven om ineens naar het rechtse Lega Nord te switchen. Ook het vrije verkeer  van mensen in de Schengenzone zou door deze verkiezingen onder druk kunnen komen te staan.

Dat de belastingen (in een een land waar de economie al tien jaar vrijwel stil staat en belangrijk punt) voor anderen een grote rol speelt verbetert de kansen van ‘links’ evenmin:

Banken en het financiële systeem
Het mag de Italiaanse politiek dan ongeveer twee jaar hebben gekost aleer men een nieuw kiesstelsel ineen had gedraaid, met de sanering van het bankenstelsel is nog steeds geen begin van betekenis gemaakt. Niet dat daarin het afgelopen jaar geen dingen zijn gebeurd, maar meer dan lapwerk en uitstel betrof het in het geheel niet. Voor de toekomst van Italië is dit wellicht van veel groter belang dan het lek boven te krijgen in de crisis van de asielmigratie. Uiteindelijk is voor dat laatste vooral vereist dat iemand de EU een dikke vinger geeft, en de Italiaanse marine (opmerkelijk groot) de opdracht, dat iedereen die Libië per rubberboot verlaat per ommegaande met een vrachtschip terug naar dat Noord-Afrikaanse strand te sturen.

Zie bijvoorbeeld ook deze analyse van Sassen Van Elsloo uit vorig jaar mei. Al is deze latere analyse over Italië en de euro niet geheel meer up-to-date, zij geeft in contrast een prima beeld van de ontwikkeling van afgelopen jaar.

De ontwikkeling van de staatsschuldquote is angstwekkend groot, maar die is dan ook nauw verbonden met de situatie van de banken:

De problemen van die bankensector lijken een gebed zonder einde. Leek vorig jaar de (negatief) bekende bank Monte dei Paschi di Siena eindelijk ten onder te gaan, sindsdien heeft men de zaak weten te stabiliseren. Maar iedereen beseft dat de nieuwe regering er met Brussel uit zal moeten komen hoeveel geld wordt vrijgemaakt om het Italiaanse bankenstelsel te saneren. Door in 2009-2011 niet direct in te grijpen werd financieel wellicht ruimte gemaakt om Griekenland bij te kunnen staan, maar de instabiliteit die daardoor nu in Italië aan de oppervlakte komt is er een direct gevolg van. Overigens is ook de blatante onwil van politici iets te doen aan wat niet dodelijk urgent is hier mede debet aan.

Uitstel hangt in grote gouden letters boven het bed van elke democratisch gekozen bestuurder. Wat de Italiaanse financiële sector tot op heden overeind gehouden heeft is dat de voornaamste financiers de kleine Italiaanse spaarders zijn. Buitenlands kapitaal heeft allang de vlucht genomen.

Beurzen
Hoe de beurzen in de EU naar deze verkiezingen kijken werd op Zerohedge misschien nog het best weergegeven:

• Last Friday a Citi spot EUR trader noted:  “I still find the whole Italian election fascinating. No one is talking about it (they shouldn’t), but inside everyone is holding back a little bit (they shouldn’t).”
• To the point, Citi’s options desk noted “something remarkable” about the Italian election: the main characteristic of this event is the lack of significant flows in the short dates. Event variance is stable…

Ook de markt voor edelmetalen toont dit. Goud en zilver zijn stabiel. Of, zou je beter zeggen: afwachtend. Maar juist omdat een overwinning van elk van de deelnemende partijblokken eigen risico’s met zich meebrengt, durft niemand te gokken. Al wordt er voor maandag wel een kleine correctie verwacht.

Zondagavond om 10 uur plaatselijke tijd sluiten de stembussen, maar de volledige uitslag zal pas maandag bekend zijn, al zullen de exitpolls ongetwijfeld een redelijk beeld geven van wat we kunnen verwachten. Beter dan alles wat we u hierboven hebben laten zien, aangezien de Italiaanse wet voorschrijft dat de laatste twee weken voor de verkiezingsdag geen onderzoeken naar de kiezersgunst meer mogen worden gehouden. En daar lijkt redelijk de hand aan te zijn gehouden.

EU & EC
Desondanks zal het de EC dit weekend dun door de broek lopen, want ook wordt in Duitsland door de SPD beslist of ze de coalitie met Merkel (Groko2) aan willen, en de SPD-jugend schijnt stad en land af te reizen om er stemmen tegen te verzamelen. Mocht Groko niet tot stand komen dan zijn nieuwe verkiezingen onafwendbaar, wordt Angela Merkel uitgerangeerd en zal de SPD in die nieuwe verkiezingen haar bestaan moeten verantwoorden tegenover kiezers die in steeds groter getale voor de AfD (in peilingen nu al nipt de tweede partij) lijken te kiezen. Echt grote vernietigende klappen verwacht ik dit weekend opnieuw niet, maar het wordt nu wel heel erg op het randje voor de EU-mandarijnen. Dat dit ooit fout moet gaan willen ze in Brussel echter maar niet erkennen, wat een garantie zal blijken voor hun eigen ondergang.

---

Meer over Italië lezen? Hier en hier vindt u het.