Of collectivisme – als tegenstelling tot individualisme – een autonome linkse of rechtse stroming is, of dat het niet meer is dan een ondergeschikt politiek kenmerk is een veel interessanter vraag dan het zo op het eerste gezicht lijkt.

Met de gestelde vraag ben ik al een tijde aan het worstelen. Ik neig er sterk toe om haar te beantwoorden met de indeling collectivistisch is links, individualistisch is rechts. Maar aangezien we collectivisme nog nooit als onafhankelijke politieke stroming (erkend) aan het werk hebben gezien, is deze indeling minder eenvoudig en vanzelfsprekend dan u wellicht denkt.

Het liberalisme streeft de volledige ontplooiing van het individuele potentieel na, maar is liberalisme onder alle omstandigheden rechts? Ik kijk naar de Britse LibDems en ik schudt mijn hoofd: pertinent niet. In veel Europese landen zijn de daar nog aanwezige liberalen eerder links dan rechts. Zelfs de economisch vrij rechtse Duitse liberalen zijn veel internationalistischer (dat is links, als tegenstelling tot nationalistisch) dan erkende linkse partijen in Duitsland. De rechtse reputatie van de VVD in Nederland stamt ook uit de naoorlogse periode toen het nationalisme politiek – voor zover aanwezig – in die partij werd geparkeerd. Sinds de VVD ook economisch op drift is geraakt kun je het nauwelijks nog een rechtse partij noemen, maar liberaal is zij nog steeds.

Zoals bekend zoeken links-redenerende mensen vrijwel (maar nooit helemaal!) unaniem het collectivisme op als basis van hun onderbouwingen. Dat men pretendeert uit naam van ‘het’ volk – een volksverlangen – te spreken is een aanwijzing, maar niet meer dan dat. Wellicht in communistische kringen meer dan in sociaaldemocratische, maar dat die laatste partijen een verzamelbak van allerlei belangengroepen zijn kunt u als lezer van deze site weten.

Maar ook conservatieven zijn geneigd ‘de groep’ als maatstaf van hun redenaties te zien, speciaal conservatieven van katholieke huize. U ziet het dilemma naderen. Laat ik dat nogmaals bevestigen met de constatering dat absoluut collectivisme in menselijke maatschappijen ondenkbaar is, maar absoluut individualisme zeker mogelijk blijft. Dat dit suggereert dat individualisme een ontwikkeling is die je met het ouder worden meer zult aantreffen, zijn we een stapje naar waar ik vandaag mijn oplossing zoek: de arrivé’s van links en rechts.

Als arrivé’s zou ik willen benoemen de mensen die politiek en maatschappelijk geslaagd en klaar (gepensioneerd) zijn, geen eigen ambities meer hebben maar nog wel een mening over hoe je de toekomst moet zien en benaderen. Als we een stelletje van deze arrivés’ langslopen dan zien we wat ik bedoel.

Van Agt: CDA-conservatief van katholieke huize. Neigt al jaren naar collectieve oplossingen van het Palestijnse vraagstuk.
Ruud Lubbers: idem als Van Agt. Zijn sterkste collectivistische neiging manifesteert zich via en club die de World Connectors wordt genoemd. Verder commentaar overbodig.

Oudere liberalen zoeken het vaak eerder in de individuele prestaties binnen nieuwe generaties, binnen sociaaldemocraten is de eenduidigheid minder groot, maar binnen oude socialisten van de SP bestaat daarentegen geen twijfel over de gewenste keuze: het collectief is alles.

Het blijft een interessant probleem, in een tijd dat steeds meer mensen ongemakkelijk beginnen te beseffen dat ‘links’ en ‘rechts’ geen simpele begrippen zijn die langs een ééndimensionale as kunnen worden beschreven.