Remarque’s Im Westen nichts neues is wellicht het meest exemplarische boek van de waanzin van de Eerste Wereldoorlog. Dat het vanuit het perspectief van een Duitse soldaat geschreven is, maakt dat opmerkelijk maar weinig meer. Wel haalde het boek Remarque de haat van de nazi’s op de hals.

Im Westen nichts neues werd op 1 februari 1929 gepubliceerd, en werd direct een internationale hit. De Nederlandse vertaling verscheen al op 18 april, en werd binnen een half jaar 8 keer herdrukt.

Het verhaal is weinig opmerkelijk, maar het schetst redelijk compleet wat een frontsoldaat overkwam en overkomen kon, zonder al te sentimenteel te worden en zonder veel herhalingen die de lezer het gevoel zouden kunnen geven het al wel allemaal te weten. Heel veel gebeurt er niet, het decor is Vlaanderen, van het begin tot het einde. Maar de gedachten van de eenzame soldaat Paul, die steeds meer van de vrienden met wie hij vrijwillig dienst nam in 1914 ziet wegvallen, worden langzamerhand steeds somberder, zwaarmoediger. Al is cynisch wellicht een nog beter woord. Een observatie die met regelmaat terugkeert is zijn gevoel dat de oorlog hem de kans ontnomen heeft ooit nog een normaal leven te leiden. Curieus genoeg lijkt dat een troost bij de gedachte te kunnen sneuvelen.

Er zijn meer mensen die beeldend over deze oorlog schreven. Veel van de Britse War Poets stierven in de loopgraven aan de andere zijde. Feitelijk een groter literator als Robert Graves beschrijft het heel gelaten in Goodbye to all that (but it still goes on). Maar het boek van Remarque treft meer nog dan de beschrijving van gebeurtenissen door de toon van zijn gedachten, die werkelijk voorstelbaar worden gereproduceerd.

Met die voorstelbaarheid van de gedachten van de hoofdpersoon kom ik ook aan wat mij een gevoel van actualiteit gaf. Het gevoel dat er een oorlog gaande is, met een vijand die gezichtsloos is, maar waarvan je weet wie die vijand vertegenwoordigen. Met het desolate gevoel dat het er allemaal niet toe doet, omdat het leven dat je ooit kende verdwenen is om nooit meer terug te kunnen keren, en dat als je per ongeluk toch het decor van die vroegere wereld betreedt, dat je je er een vreemde voelt. Het is die beklemming die me er het sterkst in trof, en wat het boek een element van tijdloosheid geeft.

Dat is overigens niet speciaal defaitistisch in de betekenis dat alle strijd zinloos is, en dat het daarom maar beter is het bijltje er bij neer te gooien eer je er aan onder door gaat. Dit misverstand bracht de nazi’s er toe het boek in grote hoeveelheden te verbranden. Een deel van de 13e druk in Nederland werd na mei 1940 zo vernietigd. Remarque verloor zo ook zijn Duitse staatsburgerschap in 1938. Maar het is juist de onverdroten stugheid die overtuigt – die wil om toch door te zetten – omdat het de mentaliteit van de trouwe vaderlander weergeeft die tegen beter weten in volbrengt wat hij gezworen heeft te zullen doen.

---

Erich Maria Remarque (Echte naam: Erich Paul Remark) Im Westen nichts neues.

ISBN10 3462022857
ISBN13 9783462022858

Im Westen nichts Neues is in diverse talen nog steeds nieuw verkrijgbaar.