Het ontstaan van identiteitspolitiek confronteert ons meer dan we beseffen met de tegenstelling van de vrijheid van het individu tegenover de drang tot collectivisme. En eigenlijk kon dat niet uitblijven, aangezien alle sociale constructies periodiek onderhevig zijn aan een nieuwe evaluatie, die gewoonlijk al snel verwordt tot een bestrijdingsmodel. Maar er zijn meer gekende historische processen gaande.

Paul Cliteur publiceerde eerder vandaag een stuk over identiteitspolitiek en haar nefaste gevolgen op TPO. Hij gaat in op de praktische gevolgen en de problemen die identiteitspolitiek veroorzaakt. Zijn artikel beoogde in eerste aanleg vast te stellen dat identiteitspolitiek in essentie racistisch is, en binnen de geldende definities heeft hij daar volkomen gelijk in. Wat buiten zijn blikveld blijft – Cliteur is evident geen historicus – is dat identiteitspolitiek een logisch gevolg is van de drijvende historische processen die de geschiedenis – vooral achteraf – zo voorspelbaar maken.

Zo zijn historici het min of meer eens hoe de westerse naties ontstonden, teruggerekend vanuit het feodalisme. De sleutelterm is concentrische concentratie, waarbij de kleinere entiteiten (i.c baronieën) – die maatschappelijk de basis vormden na de implosie van het Romeinse Rijk en dat van Karel de Grote – langzaam aan door formeel hoger gestelden in de feodale keten onder controle werden gebracht. Zo hadden ook de Franse koningen (de Capets) nog in de11e en 12e eeuw grote moeite met hun leenmannen in het Ile de France, het hart van hun oorspronkelijke gebied. In de 13e tot en met de 15e eeuw kregen deze koningen ook de grotere leenmannen als graven en hertogen onder controle. Elders ging dat op vergelijkbare wijze, al heeft elk land zijn bijzondere kenmerken.

Identiteitspolitiek nu, is een vorm van concentrische deconstructie[1]. Uit het woord begrijpt u al dat hier het omgekeerde proces plaatsvindt. Diverse groepen in de maatschappij grijpen terug op een (soms vrij opmerkelijke) gemeenschappelijkheid om zich te kunnen verdedigen tegen de cultuur van de grotere groep die als geheel domineert. Opvallend is vaak dat die groepen soms overlap vertonen, en om die reden weer verzwakken. Het meest voor de hand liggende voorbeeld: homoseksualiteit is niet aan etniciteit gebonden – hoezeer sommige identitair belaste groepen dat ook zouden willen.

Een tweede historisch proces dat interfereert met de identiteitspolitieke drang is het bekende afzetten tegen voorgaande generaties. Dat kan diverse vormen aan nemen, en we zien er dan ook veel mer dan er worden erkend. Die samenvatten onder de naam identiteitspolitiek is in mijn optiek echter te simplistisch. Integratie werd door een stevig deel van de immigranten uit de jaren zeventig nagestreefd, maar is sindsdien in een kwade reuk geraakt. Door identiteitspolitiek? Een rol heeft het zeker gespeeld, maar besef wel dat elke vorm van herbezinning een organisch voorkomend fenomeen is. Daaraan gekoppeld werd de acceptatie van homoseksualiteit in migrantenkringen als een stap te ver gezien; een stap die men niet graag wenste te maken. Doordat we hier divergentie opmerken, zien we tegelijk de eerste basis voor identiteitspolitiek gelegd worden. Het is niet hetzelfde, maar is nauw verbonden met het oorspronkelijke proces. Ze zijn ook wederzijds versterkend. En kunnen daardoor groeien.

Die groei is het volgende waarover we meedogenloos de schijnwerper moeten zetten. Hoe groot is het probleem dat groepen zich tot op zekere hoogte in hun eigenheid afzonderen? Dat heeft te maken met de tolerantie van de leitcultuur. Hoe krachtiger die leitcultuur, hoe minder ernstig een divergentie in sociale afwegingen zich manifesteert. Waar het fout gaat, en dat hebben we de afgelopen decennia zien gebeuren, is als de tolerantie zich transformeert naar aanmoediging vanuit het perspectief van politieke versterking van electorale macht. Onder het mom van een collectivisme van veelzijdigheid ontstaat zo een maatschappelijk verstikkende cultuur van correctheid – maar al te vaak vergoelijkend betiteld als politieke correctheid. Dat is het óók, maar het is nefast in de erkenning van de politieke macht van minderheidsgroepen die zo vooraan op het politieke toneel worden gezet, terwijl achter hun rug andere processen in gang worden gezet die niet per se in hun voordeel zijn. Door de poppenspelers die hen ‘aansturen’, zogezegd. De verzwakking van de leitcultuur zal uiteindelijk funest blijken voor zowel de bestaande maatschappijstructuur als voor de nagestreefde brede tolerantie.

Het is de interferentie van veel van deze processen die gaan tornen aan de maatschappelijke structuur. Er zijn diverse termen voor in de omloop, maar het is weinig relevant of je dit benoemt als cultuurmarxisme of neo-Gramsciaans (om te benadrukken dat het niet exact is wat de culuurfilosoof Gramsci dreef). Waar het om gaat is te beseffen wat gaande is, en waarom dit bestreden dient te worden. Want uiteindelijk kan dit alleen eindigen in maatschappelijke desintegratie en burgeroorlog.

Is burgeroorlog niet een te sterk woord? Helaas niet. Maatschappelijke desintegratie die de verhoudingen tussen groepen fundamenteel vernietigd kan alleen gewelddadig eindigen. Die gewelddadigheid was er potentieel altijd al. Maar zij werd nooit werkelijkheid doordat de leitcultuur dit niet nodig had om een equilibrium te handhaven. De fundamentele verzwakking van dat equilibrium genereert derhalve geen geweld, maar het maakt de vreedzame onderdrukking er van moeizaam. En in een later stadium onmogelijk, als de balans definitief doorslaat, en groepen zich – reëel of ingebeeld – alleen nog veilig voelen onder elkaar.

Zoals het concept van concentrische deconstructie al suggereert, zal het voortgaande proces van desintegratie ook niet stoppen. Het leidt – indien ongemoeid gelaten – naar steeds kleinere groepen, die zich binnen die ontstane subgroepen gaan vormen. Disputen met homoseksuele corpsballen, om een relatief veilig en onbeladen voorbeeld te geven.

Identiteitspolitiek zoals we die heden ten dage mee maken is derhalve niet zozeer een ziekte. Het is meer een symptoom, dat onverbrekelijk verbonden is met de maatschappelijke processen die we als samenleving hebben ontketend.

---

1. Als tegengesteld aan concentrische concentratie, wat als het vormende proces dat uitmondde in (natie)staten wordt gezien.