Wie idealen heeft, blijkt zich in de praktijk vaak te moeten verzetten tegen diverse dwaalwegen die noodzakelijk kunnen lijken om die idealen te verwezenlijken. Slechts wie daartoe in staat is is een werkelijk waardevol idealist.

Idealen zijn gevaarlijk. Want geen idealist heeft de bestaande maatschappij als ideaal, er dient altijd iets te worden veranderd, verbeterd, te worden omgevormd. Vaak eerder veel dan weinig. Rigoureus en grootschalig, dat type gedachten is kenmerkend voor de idealist. En aangezien dat zelden eenvoudig te realiseren zal zijn, zijn de meeste idealisten gefrustreerde mensen. Ook, omdat een ander kenmerk van idealisten is dat de verandering liefst morgen moet hebben plaatsgevonden. Maar als dat niet meteen lukt, of (andere) mensen willen er niet in meegaan, of hebben heel andere idealen, dan slaat die frustratie nog wel eens om in agressie. Waar gaat het mis?

Om te beginnen met de grootschaligheid van de gewenste veranderingen, maar dat is niet meer dan een detail, welbeschouwd. Kenmerkend van idealisme is ook dat er ingrijpende veranderingen noodzakelijk zullen zijn, en dat vereist brede steun. Brede steun is niet eenvoudig bij de kruidenier op de hoek verkrijgbaar, zodat de aspirant-wereldverbeteraar uit de nood geboren ook volksmenner tracht te worden. Want een idee is slechts een eerste stap, de logische tweede is daarom het (ver)werven van aanhangers. En die aanhangers moeten behouden worden! Nuancering is al ongewenst (ketterij & afvalligheid!), maar tegenspraak wil er bij de idealist sowieso niet in. Zijn leven gaat niet over rozen.

Verstandige idealisten werken aan een toekomst die zij zelf niet meer gaan meemaken. Dat is een grote stap! Het is opvallend hoe groot het verschil in psychische make-up is tussen mensen die die stap hebben gezet, en zij die zich daartoe niet zetten kunnen.

En dan is er nog die tweede groep verstandige idealisten, die hun idealen aanpassen aan wat zij in de realiteit ervaren. Uiterst zeldzaam. Zij erkennen gaande hun leven dat bepaalde zo prachtig lijkende zaken niet alleen onhaalbaar zijn, maar menselijkerwijs onrealistisch en zeker niet op korte termijn te realiseren. Maakt dat hen tot reactionairen? Geenszins, maar die beschuldiging zul je vanuit de rangen der idealisten die zichzelf niet weten aan te passen aan de omstandigheden nooit horen ontkennen. Er is weinig dat idealisten zozeer haten als voormalige medestrijders die een realistischer visie ontwikkelen.

Dit alles waren mijn gedachten bij het lezen van dit stukje van Frederik van Beetz over de gisteren herkozen Tsjechische president Zeman. Door de EU-getrouwen krijgt hij nu naar het hoofd een ‘conservatief’, ‘ultrarechts’ en ‘populist’ te zijn – een Poetin-vriendje, kortom. Hoe treurig voor iemand die in 1968 uit de Tsjechische communistische partij werd gegooid omdat hij zaken weigerde te willen regelen via onderdrukking. Maar iemand die tevens een open oog hield voor de situatie waarin zijn land zich bevindt, en zijn koers dienovereenkomstig uitzet. Na Havel en Klaus is Zeman nu al de derde Tsjechische president met meer realiteitszin dan veranderdrang – iets waarmee het land zich mag prijzen. Weigeren mee te gaan met de bijna onvermijdelijke kuddegeest van idealisten is menselijkerwijs een grote prestatie, die overigens – kenmerkend! – nooit heel breed wordt gewaardeerd.

Veel van mijn (Nederlandse) vrienden en kennissen die door de kritiekloze volgers van de huidige linkse partijen zo worden gehaat vanwege hun afvalligheid hebben een vergelijkbare weg afgelegd. Niet ieder van hen heeft dezelfde route gevolgd, is er even ver op gevorderd of hanteert dezelfde argumenten. Maar allen laten de kudde als het er op aan komt voor wat zij is: een massa amorfe volgers. Dat dat ook in de media niet begrepen wordt is een onderstreping van het pijnlijke falen van de moderne journalistiek. Men kan er weinig mee, omdat er geen rechte lijn wordt gevolgd door mensen die zelf denken. Alsof alleen rechte lijnen correcte logica opleveren, en altijd de verstandigste weg zijn.