De meest opmerkelijke Hollandse uitspraak van 2014 was: ‘Sinds de val van de Muur is het neoliberalisme de religie’. Van Huub Oosterhuis.

Die uitspraak  komt op naam van Huub Oosterhuis, die zich zelf theoloog, kerkvernieuwer en priester laat noemen in het Handelsblad van 4 januari van dat jaar. Tegen de achtergrond van de nieuwe religie vindt Oosterhuis dat hij de oude, de christelijke religie met haar bijbel verhaal opnieuw moet intoneren. En dan heftiger.

‘Hij gelooft’, zegt hij, ‘in het goede van de mens’ en die neoliberalen doen dat kennelijk niet. Ik weet dat niet, vooral omdat ik geen idee heb wat hij eigenlijk met neoliberalen bedoelt. Gezien de context van de Muur bedoelt hij misschien de economen of overheden die tegen de leer van Marx zijn en voor die van Adam Smith? Mensen zoals de Chinese partijleiders misschien, die zich voorstanders hebben getoond van een economisch systeem van ondernemingsgewijze productie en een internationale markteconomie? Of misschien heeft hij het over Ruud Lubbers en Wim Kok die in hun tijd naar vermogen publieke monopolies hebben geprivatiseerd, om zodoende – op papier – te kunnen bezuinigen?

Dat heeft niets met markteconomie of met ondernemingsgewijze productie van doen, mijnheer Oosterhuis. Die beide heren hadden een slordige opvatting van de taken van de overheid. Monopolies blijven monopolies, die zich van de markt dus niets aan hoeven te trekken en die om die reden om te beginnen ooit in  handen van de overheid waren terecht gekomen. Dat bestuurders van bejaardenoorden en ziekenhuizen zich nu verrijken op kosten van de gemeenschap is de schuld van die politici en het heeft met liberalisme, neo- of anderszins, niets van doen.

Ik heb eigenlijk geen idee wat hij bedoelt met neoliberalen. Ik weet alleen dat het in de mode is om over neoliberalisme te praten en dat geen van de mensen die dat doen ooit de moeite neemt om anderen uit te leggen wat men er onder moet verstaan.

Huub Oosterhuis is iemand die, naar hij zegt, in het goede van de mens gelooft, ofschoon in de bijbel die hij propageert, in het NT juist staat dat de mens tot het kwade is geneigd en dat de verlossing alleen kan komen van Jezus van Nazareth.

Deze Huub Oosterhuis vindt het de belangrijkste gebeurtenis van zijn leven dat hij in 1948 bij het haren kammen zijn natte dos zo heftig achterover heeft gegooid dat hij er zijn nek bij brak. Alles erna en ervoor, de razzia’s in de Rivierenbuurt waar hij en Anne Frank hebben gewoond, de miskramen van zijn moeder, een auto ongeluk, zijn priesterschap in de RK kerk, het défroqueren met daarop volgend de schending van het sacrament van het priesterschap, zijn huwelijk en echtscheiding, allemaal minder belangrijk dan het wervelletsel van een ijdele puber.

Huub was de heerbroer van Eugenie Oosterhuis, een aardige maar moeilijk levende vrouw, die ik kende in mijn studententijd. Toen Huub nog Jezuïet was en haar heerbroer, stonden de leden van het gezin Oosterhuis op als hij binnen kwam. In zijn jonge jaren was hij niet alleen priester maar een van de meest conservatieve soort en iemand die zich graag op de privileges van zijn positie voor liet staan. Hij heeft het ambt pas laten lopen toen hij zag dat het uit de mode raakte en hem niet meer de onvoorwaardelijke eer en bewondering op kon leveren waar hij zo duidelijk prijs op stelde. Mannen met kinderwens is onzin. Vrouwen hebben een genetisch bepaalde kinderwens. Mannen raken gesteld op kinderen als die in hun huis geboren worden en opgroeien. Een kinderwens voor mannen  is hineininterpretieren; die wens ontstaat pas achteraf.

Wereld is een feitelijk begrip en spreken over een onrechtvaardige wereld is een normatieve interpretatie geven aan een feitelijk gegeven, wat filosofische onzin is. De wereld is niet onrechtvaardig. Mensen zijn het soms en soms ook niet. In de bijbel wordt met rechtvaardig meestal fatsoenlijk bedoeld, maar ook wel eens iemand die, als hij voor beslissingen komt te staan, die neemt in overeenstemming met het recht en met zijn geweten. Dat zijn twee verschillende begrippen rechtvaardigheid. Maar beiden zijn normatief en niet van toepassing op de feitelijke wereld.

Ik was in 1965 al geen bezoeker meer van de studentenecclesia en heb Oosterhuis als pastor daar niet meegemaakt. Maar dat hij zo gebukt ging onder de veroordelingen door Rome van de bevrijdingstheologen uit Zuid Amerika heb ik indertijd nooit gehoord. Mijn jongere dispuutsgenoten hadden het wel eens over Oosterhuis en over de ruzie die de parochie van pater van Kilsdonk maakte met Rome. Je kon toen zien hoe de bisschoppen onder leiding van Alfrink die parochie lang de hand boven het hoofd hielden, maar bevrijdingstheologie kwam daar bij mijn weten niet aan te pas. Meer de wens  van de jonge pastors om het celibaat te beëindigen en geen instructies meer van Rome in ontvangst te nemen. Dat gold dan weer niet voor Van Kilsdonk die het weliswaar niet zo op Rome had, maar nog minder op vrouwen.

Paulus VI was paus toen Oosterhuis pastor werd en dat die man de dictaturen in Zuid-Amerika  steunde is domweg niet waar. Hij had theologische bezwaren tegen de leer van de opstandige priesters, dat wel. In elk geval ging daar het conflict tussen Rome en Van Kilsdonk c.s. niet over. Van Kilsdonk kende ik goed en over zijn conflict met Rome werd ik door hem regelmatig op de hoogte gehouden.

Pinochet werd ingehuldigd door de aartsbisschop van Santiago. Dat was in de zeventiger jaren kardinaal Raúl Silva Henríquez. Wikipedia zegt over die aartsbisschop het volgende:

‘A strenuous defender of social change, public housing, and land reform, the Cardinal once said, “Social injustice and poverty foster Communism…It is necessary to be Christian with social justice, with charity, with brotherhood”. He was awarded the Human Rights Prize from the United Nations on 11 December 1978, and the Bruno Kreisky Human Rights Prize on 19 October 1979.. As founder of the Academy of Christian Humanism, Committee of Cooperation for Peace in Chile (COPACHI) and the Vicariate of Solidarity, he was an outspoken opponent of Augusto Pinochet, the military ruler of Chile’.

Tot zover dus de encyclopedie.

Oosterhuis zegt maar wat. Dat hij meende door in de kerk te blijven Pinochet te steunen slaat echt nergens op. Wie meer wil weten over de rol van de RK kerk in Chile moet kijken op de site van het Berkley Center for Religion en niet afgaan op wat Oosterhuis hier beweert.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp